Author :
Abstract
İklimin temel ögelerinden biri olan sıcaklık, coğrafi özellikler sebebiyle zamansal ve alansal olarak farklılık göstermektedir. Genel bir ifadeyle; sıcaklıktaki değişimlerin yatay dağılışı üzerinde enlem, dikey dağılışı üzerinde yükselti etkili olmaktadır. Bu çalışmanın amacı; Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM)’nden alınan 1960-2017, 1960-1990 ve 1980-2010 yılları arasında Türkiye’deki aylık maksimum, minimum ve ortalama sıcaklık değerlerinin yükselti ve enlem ile ilişkisini tespit etmektir. Çalışmada üç farklı zaman aralığında ortalama, maksimum ve minimum sıcaklık verilerinin yükselti ve enlem ile ilişkisini göstermek için Pearson korelasyon analizi kullanılmıştır. Enlem ile sıcaklıklar arasındaki ilişkiyi belirlerken sıcaklıklar üzerindeki yükselti etkisini ortadan kaldırmak için deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklık değerleri kullanılmıştır. Ancak formülde sabit olan sıcaklık düşme oranı (SDO), çalışmada yıllık ve mevsimlik regresyon modelleri oluşturularak belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre; Türkiye’de sıcaklığın yükselti ile ilişkisinin genel olarak enlem ile olan ilişkisinden daha yüksek katsayılara sahip olduğu görülmektedir. Yıllık ortalama sıcaklıklar üzerinde yükselti ve enlem etkisi benzer determinasyon katsayıları göstermiştir. Türkiye genelinde yaz mevsimi ortalama ve maksimum sıcaklıkları üzerinde meydana gelen değişimlerde hem yükselti hem de enlem faktörlerinin etkileri düşüktür. Coğrafi bölgelerde ise; bölgelerin sahip oldukları denizellik, karasallık, coğrafi konum ve yer şekilleri gibi özelliklerin, sıcaklık ve yükselti ilişkilerinde yıllık ve mevsimlik olarak farklılara yol açtığı sonucuna ulaşmıştır
Keywords
Abstract
Temperature, one of the basic elements of climate, vary temporally and spatially due to geographical characteristics. In general terms; Latitude is effective on the horizontal distribution of changes in temperature and elevation is effective on its vertical distribution. The aim of this study was to determine the relationship between monthly maximum, minimum and average temperature values with latitude and altitude in Turkey by using data obtained from ground-based Meteorology stations (in the periods of 1960-2017, 1960-1990 and 1980-2010). In the study, Pearson correlation analysis was used to show the relationship between the mean, maximum and minimum temperature data with elevation and latitude at three different time intervals. While determining the relationship between latitude and temperatures, the reduced temperature formula was used to eliminate the elevation effect on temperatures. However, the constant lapse rate values in the formula were re- determined by creating annual and seasonal regression models in the study. According to the results of correlation analysis, of temperature and elevation relationship in Turkey generally higher than the relationship between temperature and latitude. The effect of altitude and latitude on annual average temperatures showed similar coefficients of determination. On the mean and maximum temperatures of Turkey in summer, the effects of concluded that the characteristics of the regions such as marine, terrestrial, geographical location and landforms control the annual and seasonal differences in temperature and altitude relationships.
Keywords
- Acar-Deniz, Z. ve Gönençgil, B. (2017). Türkiye sıcaklık ekstremlerindeki değişkenlikler. Coğrafya Dergisi, 35, 41-54. https://doi.org/10.26650/JGEOG347083.
- Acar, Z. (2018). İç Anadolu Bölgesi’nin ekstrem sıcaklık özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, 71:93-99. doı:10.17211/tcd.436198.
- Akman, Y. (2010). İklim ve Biyoiklim. Palme Yayıncılık, Ankara.
- Aksoy, C.S., Ketenoğlu, O ve Kurt, L. (2005). Küresel Isınma ve iklim değişikliği. SÜ Fen Edebiyat Fak. Fen Dergisi, 25:29-41.
- Aiang, L., Tıanmıng, W., Shıchang, K., Aigang, L., & Deqian, P. (2009). On the relationship between latitude and altitude temperature effects. International Conference on Environmental Science and Information Application Technology, 55,57. https://doi:10.1109/ESIAT.2009.335
- Aigang, L., Deqıan, P., Jianping, G., Yuanqing, H., Hongxi, P., & Lingling, Y. (2006). Effect of landform on seasonal temperature structures across China in the past 52 years. Journal of Mountain Science, 3, 158-167. https://doi:10.1007/s11629-006-0158
- Bandyopadhyay, A., Bhadra, A., Maza, M., & Rajkumari, S. (2014). Monthly varıatıons of aır temperature lapse rates ın arunachal Himalaya. Journal of Indian Water Resources Society, 34:16-25
- Büyüköztürk, Ş. (2017). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Pegem.
- Çiçek, İ. (1999). Türkiye’de seçilmiş istasyonların ortalama sıcaklık rejimleri. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 7: 61-94. Ankara.
- Çubukçu, K.M. (2015). Planlamada ve Coğrafyada Temel İstatistik ve Mekânsal İstatistik. Nobel akademik Yayıncılık, Ankara.
- Dong, D., Huang, G., Qu, X., Tao, W., & Fa, G. (2015). Temperature trend–altitude relationship in China during 1963–2012. TheorAppl Climatol: General, 292-293. https://doi: 10.1007/s00704-014-1286-9.
- Erol, O. (2011). Genel Klimatoloji (9 b.). Çantay Kitabevi, İstanbul.
- Erlat, E. (2009). İklim Sistemi ve İklim Değişmeleri (1 b.). Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
- Elibüyük, M. ve Yılmaz, E. (2010). Türkiye’nin coğrafi bölge ve bölümlerine göre yükselti basamakları ve eğim grupları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8 (1), 27-55.
- Elibüyük, M. ve Yılmaz, E. (2012). Türkiye’de sıcaklık mevsimlerinin ana morfolojik ünitelere göre değişimi 1: ovalar ve havzalar. Coğrafi Bilimler Dergisi, 10 (2), 165-193.
- Kalaycı, Ş. (2017). Spss Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri (5 b.). Asil yayın,
- Karabulut, M., Gürbüz, M., & Korkmaz, H. (2008). Precipitation and temperature trend analyses in Samsun. J.Int. Environmental Application & Science, 3(5): 399-408.
- Karabulut, M. (2008). Küresel Isınma ve İklim Değişikliği. Ö. ÇINAR (Dü.) içinde, Çevre Kirliliği ve Kontrolü (ss.165-193). Nobel Yayınevi, Ankara,
- Karabulut, M., Çelik, M.A ve Kızılelma, Y. (2015). İç Anadolu Bölgesinde sıcaklık ve yağışların trend analizi. Türk Coğrafya Dergisi, 64, 1-10.
- Lanzante, J.R., Klein, S.A., & Seidel, D.J. (2003). Temporal homogenization of monthly radiosonde temperature data. part ı: methodology. Journal of Climate, 16, 224–240. https://doi.org/10.1175/1520-0442(2003)016<0224:THOMRT>2.0.CO;2
- Li, X., L, Wang., D, Chen., K, Yang., B, Xue., & L, Sun. (2013). Near-surface air temperature lapse rates in the mainland China during 1962–2011. J. Geophys. Res. Atmos., 118, 7505–7515, doi:10.1002/jgrd.50553
- MGM. (2011). Maksimum sıcaklık analizleri. ‹https://mgm.gov.tr/genel/firathavzasi.aspx?s=14/ › Son erişim tarihi: 26/01/2021.
- Öztürk, K. (2002). Küresel iklim değişikliği ve Türkiye’ye olası etkileri. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 47-65.
- Raja, NB., Aydin, O., Çiçek, İ., &Türkoğlu, N. (2019). A reconstruction of Turkey’s potential natural vegetation using climate indicators. J For Res 30(6):2199–2211. https://doi.org/10.1007/s11676-018- 0855-7
- Revadekar, J.V., Hameed, S., Collins, D., Manton, M., Sheikh, M., Borgaonkar, H.P., Kothawale, D.R., Adnan, M., Ahmed, A.U., Ashraf, J., Baidya, S., Islam, N., Jayasinghearachchi, D., Manzoor, N., Premalal, K. H. M. S., & Shreshta, M.L. (2013). Impact of altitude and latitude on changes in temperature extremes over south Asia during 1971–2000. Internatıonal Journal Of Clımatology, 33,199-209. https://doi.org/10.1002/joc.3418
- Tayanç, M., Toros, M. (1997). Urbanization effects on regional climate change in the case of four large cities in Turkey. Climatic Change 35, 501-524
- Türkeş, M. (2010). Klimatoloji ve Meteoroloji (1 b.). Kriter Yayıncılık, İstanbul.
- Türkeş, M. (2010). Küresel iklim değişikliği: başlıca nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler ve etkileri. 1. Meteoroloji Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde ss.9-38.
- Türkeş, M. (2017). Genel Klimatoloji: Atmosfer, Hava ve İklimin Temelleri (2 b.). Kriter Yayıncılık, İstanbul.
- Wang, K., Sun, J., Cheng, G., & Jiang H. (2011). Effect of altitude and latitude on surface air temperature across the Qinghai-Tibet plateau. Journal of Mountain Science, 8, 808–816. https://doi.org/10.1007/s11629-011-1090-2
