Author :
Abstract
Iduk Ötüken Yış, eski Türk yazıtlarında devletin güçlü ve daimi olması için “başkent” olarak kalması gerektiği vurgulanan kutsal (“ıduk”) bir yer adıdır. Bu çalışmada, Iduk Ötüken Yış öbeğinde yer alan ötüken sözcüğünün “geçitler” (ing. gates) anlamına geldiği, en temel anlamı “geçmek” olan öt- eyleminden türediği, tarihî ve çağdaş Türk dillerinden verilen sözcüklerle kanıtlanmaya çalışılmıştır. Bu sav doğrultusunda ötüken sözcüğü için yapılan biçimbilimsel çözümlemede, eylemden ad yapan {-(U)k} ekinin “geçit” anlamına gelen öt-(ü)k adını, sonrasında eklenen ve eski bir çoğul eki olan {+An} ekinin ise “geçitler” anlamına gelen ötük+en sözcüğünü türettiği iddia edilmiştir. Öt- eylemi tabanına dayanan bu varsayımı güçlendirmek için Türkiye Türkçesindeki geçit sözcüğünün çağdaş Türk dillerindeki karşılıklarına da bakılmıştır. Çağdaş Türk dillerinin çoğunda “geçit” anlamındaki adların öt- eylemi ile türemiş olması bu çalışmanın etimolojik varsayımını güçlendiren bir bulgu olarak ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak, bir ana geçit (portal) özelliği taşıyan Ötüken Yış’ın dikey geçişlere (“te?ri”ye yakın kutsal ana kapıdaki “gök direği, demir-ağaç”) ve yatay geçişlere (askeri ve ekonomik anlamda stratejik kapılar) izin veren “Geçitler Ormanı (veya Ağacı)” olarak anlamlandırılabileceği sonucuna ulaşılmıştır.
Keywords
Abstract
Idık Ötüken Yış is a holy (“ıduk”) name of a place where is emphasised that the state has to be kept as “capital” in order to its being powerful and constant in old Turkic inscriptions. In this study, it has been tried to demonstrate that the word of ötüken means “gates”, it has been derived from verb of öt- which means “pass through” in its core meaning by the words which is given from historical and contemporary Turkic languages. In morphological analysis which is made above word of ötüken, it has been claimed that suffix of {-(U)k} has derived name of öt-(ü)k which means “gate” in the direction of this assertion. Besides, it has been asserted that suffix of {+An} which is added later on, and is old plural suffix has derived word of ötük+en which means “gates”. It has been checked out word of “gate” -which is in Contemporary Turkish Language- to its equivalents in contemporary Turkic Languages in order to make strong to this assertion which is based on verb of öt-. It has shown up as a indication which makes strong etymologic assumption of this study, that the names mean “gates” in most of contemporary Turkic Languages to being derive with verb of öt-. As a result, it has been come through that Ötüken Yış, has a feature of portal, which lets vertical transfer (“stick of sky, iron-tree” which is close to “te?ri” in holy main gate) and lateral transfer (strategical gates as military and economy) might explain the meaning as “gates forest (or Tree)”.
