Author :
Abstract
On dokuzuncu asır, Türk edebiyatında pek çok yönden içerik değişimi ve edebî dönüşümlerin olduğu bir asırdır. Dolayısıyla bu dönemde bazı eserlerde çoklu tür özellikleri görülebilir. Makalemize konu olan Âlî Bey’in Lehcetü’l-Hakâyık’ında da böylesi bir durum vardır. Aslında Âlî Bey, edebiyatımızın ilk mizahî sözlüğünü yazar gibi görünerek, geleneksel hiciv ve latifeden ironik tenkide geçişi sağlayan bir eser kaleme almıştır. Ancak Lehcetü’l-Hakâyık’ın asıl mühim tarafı bu değildir. Eserde 360 kadar kavram ve ifadeye tersinden anlam verilmek suretiyle adeta “Ekşi Sözlüğün prototipi” oluşturulmuştur. Biz çalışmamızda, eserdeki mizahı bireysel, meslekî, siyasal ve sosyal, felsefî ve fikrî, ontolojik ve itikadî açılardan inceleyerek eserin kalıcılığını sağlayan unsurları ortaya koymaya çalıştık.
Keywords
Abstract
19th century is the time when there were changes in content in many aspects and literary transformations. Therefore, it is possible to observe multi-genre characteristics in some works of this period. Lehcetü’l-Hakayık by Âlî Bey, the topic of this article, has such features. As a matter of fact, Âlî Bey seems to write the first humour dictionary of our literature, but he has written out a work that causes a transition from traditional satire and pleasantry to ironic criticism. However, this is not the main important aspect of Lehcetü’l-Hakayık. It can be said that “A prototype of Ekşi Sözlük” has nearly been created by giving 360 words an ironic twistin this book. In this article, we try to reveal the factors that make his work memorable by analysing the humour in the book in a personal, professional, political and social, philosophical and intellectual, ontological, and theological perspectives.
Keywords
- Aksan, Doğan (1990). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) Cilt III, Ankara: AKM Yayınları.
- Aktunç, Hulki (2002). Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Akyüz, Kenan (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri 1860-1923, Ankara: İnkılâp Kitabevi.
- Eliot, Thomas Stearn (1990). Edebiyat Üzerine Düşünceler (trc. Sevim Kantarcıoğlu), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Hacıeminoğlu, Necmettin (1962). Lehcetü’l-Hakaayık-Seyyareler, Ankara: Dün-Bugün Yayınevi.
- Kortantamer, Tunca (2004). “Osmanlı Dönemi Türk Mizah Anlayışı”, Eski Türk Edebiyatı - Makaleler-, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Kut, Günay (2005). “Yazmalar Arasında 1: Mizahî Bir Lügat”, Yazmalar Arasında Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları 1, İstanbul: Simurg Yayınları, ss. 249-252.
- Kutlar, Fatma Sabiha (2009). Lugat-ı Mizah. International Journal of Central AsianStudies, Volume 13, ss. 401-439.
- Levend, Agâh Sırrı (1973). Türk Edebiyatı Tarihi 1. Cilt, Ankara: TTK Yayınları.
- Sönmez, Sevengül (2001). “Lehcetü’lHakâyık ve Yerleşik Düşünceler Sözlüğü”, Virgül, S. 38, ss. 58-59.
- Tek, Zeynep (2018). “HenriBergson’un Gülme Kuramı Üzerinden Haldun Taner’in Sancho’nun Sabah Yürüyüşü Adlı Hikâyesinin İncelenmesi, TYB Akademi, S: 24, ss. 31-49.
- Tural, Sadık (2006). Zamanın Elinden Tutmak, Ankara: Yüce Erek Yayınevi.
- Tüzer, İbrahim-Hüküm, Muhammed (2019). Edebiyat Sosyolojisi-Edebiyata Sosyolojiden Bakmak, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Wellek, R.-Warren-A. (1983). Edebiyat Biliminin Temelleri (trc. Ahmet Edip Uysal), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Yıldırım, Tuğba (2006). Lehcetü’l-Hakâyık’ta Mizah Söylemi, Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
