Author :
Abstract
Klasik Türk şiiri, bütün boyutlarıyla değerlendirildiğinde birbiriyle ilintili ve aslında iç içe geçmiş bir parçalar yığınıdır / bütünüdür. Birbiriyle alakalı olan söz konusu parçalar, birlikte değerlendirildikleri takdirde daha da anlamlı hale gelirler. Salt kelime yığınından ibaret göremeyeceğimiz bu parça / parçalar, tarihsel ve kültürel bütünlük içinde değerlendirilmek durumundadırlar. Kelimeye anlam yükleyebilmek ve onu bir kavram haline getirebilmek için özelden genele ve sonra genelden özele doğru bir yol izlemek gerekir. Bu yolun sonunda birlikte anlam kazanan ve bir bütünsellik ifade eden bazı kavramlar, tip olarak tanımlayabileceğimiz bazı ögeleri ortaya çıkarır. Bunun sonucunda ise mesajını şiir aracılığıyla iletmek isteyen şairin, bazen kendini yerine koyduğu bazen ise eleştirdiği ve hatta yerden yere vurduğu bazı tip ya da tipler, şiirin başrolünü üstlenir. Bizler tipler aracılığıyla mitoloji, halk bilimi, estetik algı, aşk anlayışı, tarihî ve coğrafî etmenler, iktidar ve devlet mekanizması, toplumsal konular, gelenek, görenek ve âdetler, ekonomik yapı, normatif değerler, Türk kültür hayatı ve kültür üzerindeki Fars ve Arap etkisi, fetih hareketleri, tasavvuf ve dinî yapı gibi çok sayıda unsur hakkında bilgi sahibi olabiliriz. Ancak bunun için yalnızca metin odaklı bir çalışma yeterli olmayabilir. Metinlerdeki tipleri, teorik bilgi ve belgelerle desteklemek, tiplerin dayanak noktasının sağlam bir temele dayanmasını sağlar. Bu konuda farklı disiplinlerden destek almak da oldukça önemlidir. Çalışmamız kapsamında bu konuya dikkat çekilmekle birlikte terminolojik bir ifade olarak tip kavramı ve bu kavramın klasik Türk şiirindeki karşılığı farklı araştırmacıların görüşleriyle birlikte ele alınmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
When we evaluate Classical Turkish Poetry with its dimensions, it is seen that it is entirely composed of pieces that are interfered within each other. Aforementioned pieces, that are related with each other, become more meaningful when they are evaluated together. These pieces, that cannot be taken into account as if they are a pile of words, should be taken as a whole historically and culturally. It is essential to follow a method from particular to general and then vice versa in order to give a meaning to the word and convert it to a concept. After this way, some concepts, that can gain meaning and be mentioned as a whole, reveal some components called type. All in all, type or types, by which the poet tries to convey his message through poem with criticizing and acts with, takes the leading roles of the poem. We learn many things such as the mythology, folklore, perception of aesthetics, intellect of love, historical and geographical elements, mechanism of power and state, issues of society, tradition, economical structure, normative values, Arabic and Persian influences on Turkish culture and cultural life, travels of conquests, sufism and religious structure with the help of types. However, only the text-based study cannot be sufficient for this. To support the types in the text with theoretical knowledge and documents help types to be based on their firm basis. To consult other references is also important for this subject. In the scope of our work, this subject is taken into account and concept of type is elobrated as a terminological meaning and its reflection in Turkish poetry is analyzed within the views of different researchers.
Keywords
- Akkuş, Metin (2005). “Edebiyatımızda Ahi Tipi ve Esrar Dede Fütüvvetnamesi’nde Ahi Tipinin Özellikleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:6, Sayı: 2, Sayfa 87-96.
- Aydın, Abdullah (2016). “Klasik Türk Şiirinde Levendâne Tarz”, Erdem: İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 70, Sayfa 5-24.
- Belge, Murat (1994). “Çeşitli Açılardan Roman Kişisi”, Edebiyat Üstüne Yazılar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Çelik, Mehmet Furkan (2019). Klasik Türk Şiirinde Tipler, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kocaeli.
- Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri (Çev. Sema Rifat), İstanbul: Om Yayınevi.
- Eliuz, Ülkü (2000). “Dede Korkut Hikâyelerinde Tipler”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni 19-21 Ekim 2000, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Kaplan, Mehmet (2011). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar – Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Karaköse, Saadet (2005). “Eski Türk Edebiyatında Felsefî Açıdan İnsan Tipleri”, İlmî Araştırmalar, Sayı 20, Sayfa 121-138.
- Koçak, Aynur (2006). “Halk Anlatılarında Deli Tipi Üzerine Bazı Tespitler”, Mitten Meddâha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları.
- Koncu, Hanife (2010). “Bir Kelimenin İzinde: Klasik Türk Şiirinde Levend Üzerine Bazı Düşünceler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/3 Summer.
- Meriç, Cemil (1999). Sosyoloji Notları ve Konferanslar (5. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
- Moran, Berna (1982). “Soruşturma: Romanda Tip Olgusu ve Tipin İşlevi”, Yazko Edebiyat, Sayı: 24, Ekim.
- Onay, Ahmet Talat (2014). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü (Haz. Cemal Kurnaz), Ankara: Berikan Yayıncılık.
- Şentürk, A. Atillâ (1995). “Klasik Osmanlı Edebiyatında Tipler”, Osmanlı Araştırmaları XV, İstanbul, Sayfa 1-91.
- Ülken, Hilmi Ziya (1969). Sosyoloji Sözlüğü, MEB Talim ve Terbiyesi Yayınları Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
- Yardımcı, Mehmet (2007). Destanlar, Ankara: Ürün Yayınları.
