DAVRANIŞSAL İKTİSAT BAĞLAMINDA TÜKETİCİLERİN İLAÇ TÜKETİMİNDE İSRAFA YÖNELİK DAVRANIŞLARININ ANALİZİ: KÜTAHYA DUMLUPINAR ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Author :
Abstract
Sağlık harcamaları, bireye daha uzun ve sağlıklı yaşama olanağı verir. Devletler, sağlıklı yaşam hakkını tüm fertlere ulaştırabilmek için ilaçlara önemli miktarlarda yatırım yapmaktadırlar. Bu hususta ekonomiye fazla yük binmemesi açısından, ekonomik israfın önlenebilmesi için en etkili tedavi-en düşük maliyetli ilaç hesaplanmasının yapılması gerekmektedir. En etkili tedavi için de akılcı ilaç tüketimi davranışının yaygınlaşması gerekmektedir. Akılcı ilaç tüketimi (AİT) davranışının ilk basamağını doktorlar oluşturur. Etkin tedavi için hastanın yaşına, kilosuna ve hastalığına uygun ilaç yazmalıdır ve uygun dozu belirlemelidir. Akılcı ilaç tüketimi davranışının ikinci basamağında eczacı bulunmaktadır. Eczacı, reçetesiz ilaç satmamakla yükümlüdür. Akılcı ilaç tüketimi davranışının üçüncü basamağı hastalardır ve hastaya düşen görevler ise; genel olarak ilaçları zamanında almak, doktorun tavsiye ettiği şekilde ve sürede kullanmak olarak özetlenebilir. Özellikle tamamı kullanılmayan ve kutusu bile açılmadan son kullanma tarihi geçen ilaçlar ilaç israfına neden olmaktadır. Bu araştırmada, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğrencilerinin akılcı ilaç tüketim davranışlarını değerlendirmek ve akılcı olmayan ilaç tüketimi davranışı sonucu ortaya çıkan israfı ölçmek amacıyla, literatürde yapılmış çalışmalardan yararlanarak bir ölçek çalışması uygulanmıştır. Ölçek çalışması sonucunda ekonometrik bir model kurularak çoklu doğrusal regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda, AİT davranışı, doktorun muayenedeki tutumu, AİT davranışında yan etkenler ve ilacı satın alma davranışlarının AOİT (Akılcı olmayan İlaç Tüketimi) davranışı sonucu ortaya çıkan israf üzerinde etkisi olduğu bulguları elde edilmiştir.
Keywords
Abstract
Health expenditures allow the individual to live more healthier and longer. States are investing considerable amounts of drugs in order to ensure the right to a healthy life to all individuals. In order to prevent economic wastage, it is necessary to make the most effective treatment - the lowest cost drugs calculation in order to prevent over-consumption of the economy. For the most effective treatment, rational drug use behavior needs to be widespread. The first step of rational drug use behavior is the doctor. For effective treatment, the physician should write the appropriate drugs for the age, weight and disease of the patient and determine the appropriate dose. The second step of rational drug use behavior is pharmacist. The pharmacist is obliged not to sell drugs without prescription. The third step of rational drug use behavior is patients and the duties of the patient can be summarized as follows; to buy drugs on time and use in the manner and time recommended by the doctor. Particularly drugs, which are not all fully used and expired before the box is opened, cause a waste of drug. In this study, it is aimed to evaluate rational drug use behaviors of Kutahya Dumlupınar University of the Faculty of Economics and Administrative Sciences of students and to measure the drug wastage caused by irrational drug use behavior. Therefore, a scale was applied by using previous studies. After the scale study, an econometric model was established and multiple linear regression analysis was performed. As a result of the analysis, rational drug use behavior, the attitudes of the doctor in the examination against patients, side effects in rational drug use behavior and d purchase behavior has been found to be effective on drug wastage.
Keywords
- Abubakar, A.R., Haque, M., Simbak, N. (2014), ''Knowledge, Attitude and Practise on Medication Use and Safety Among Nigerian Postgraduate-Students of uni SZA, Malaysia, International Journal of Pharmaceutical Research, vol: 6, no: 4, page: 104110, s3.amazo.naws.com, (28.03.2019).
- Acar, A., Yeğenoğlu, S. (2005), ''Akılcı İlaç Kullanımı Penceresinden Farmakoekonomi ve Hastane Formülleri, Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, Cilt: 34, Sayı: 3, ss. 207- 218, dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/ 24/529/6574.pdf, (20.12.2018).
- Akar, M., (2011), Tüketim Ahlakı ve İsraf, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
- Akıcı, A., Uğurlu, Ü., Gönüllü, N., Oktay, Ş., Kalaça, S. (2002), ''Pratisyen Hekimlerin Akılcı İlaç Kullanımı Konusunda Bilgi ve Tutumlarının Değerlendirilmesi'', Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, Cilt:11 Sayı:7, ss. 253-257, www.ttb.org.tr/STED/sted0702/ilac.pdf (20.12.2018).
- Akıcı, A., Mollahaliloğlu, S., Özgülcü, Ş., Dönertaş, B., Alkan, A. (2015), ''Birinci Basamak Sağlık Merkezlerine ve Devlet Hastanelerine Başvuran hastaların Aldıkları Sağlık Hizmetinin Akılcı İlaç Kullanımı Açısından Değerlendirilmesi'', The Journal of Turkish Family Physician, Cilt:6, Sayı:1, ss. 30-39, turkishfamilyphysician.com/makaleler/ derleme/birinci-basamak-saglik-merkezlerine-ve-devlet-hastanelerine-başvuranhastalarin-aldiklari-saglik-hizmetinin-akilci-ilac-kullanimi-acisindandegerlendirilmesi-2/ (20.12.2018).
- Akıcı, A., Kırmızı. N.İ., Göçmen, G. (2017), ''Akılcı İlaç Kullanımı İlkeleri Doğrultusunda Diş Hekimlİğinde Kişisel Analjezik Listesi Oluşturulması'', Marmara Pharmaceutical Journal, Cilt:21, Sayı:4, ss.730-740, www.marmara pharmj.com/uploads/pdf/pdf_MPJ_535.pdf (20.12.2017).
- Atcheson, C.L., Spivack, J., Williams, R., Bryson, E.O. (2015), ''Preventable Drug Waste Among Anesthesia Providers: Opportunities For Efficiensy'', Journal of Clinical Anesthesia, vol: 30, page: 24-32, https://doi.org/1011016/j.clinare.2015.12.005, (28.03.2019).
- Aykut, M., Öztürk, Y., Günay, O. (2011), Halk Sağlığı Genel Bilgiler, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri.
- Aydın, B., Gelal, A. (2012), ''Akılcı İlaç Kullanımı: Yaygınlaştırılması ve Tıp Eğitiminin Rolü'', Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt:26, Sayı:1, ss. 57-63, dergipark.ulakbim.gov.tr/deutip/article/viewFile/ 5000137427/5000126378
- Aydın, G., Karamehmet Altuntaş B. (2015), ''Y-Jenerasyonunda Sözsüz İletişim Yöntemi Olarak Gösterişçi Tüketim Kullanımıyla İlgili Deneysel Bir Çalışma'', İletişim Çalışmaları Dergisi, Sayı:7, ss.110-131, s3. amazonaws.com/academia.edu.documents/39300741/sayi7.pdf?AWSAccessKeyld=AKI AWOWYYGZ2Y53ULA&Expires=1513812006&Signature=V5pfaQRUEpZGeirTrlrgva vSEJX0%3D&response-content-disposition=inline%3B %20filename%3DITTIHAT_VE_TERAKKI_CEMIYETI_SULEYMANIYE.pdf#page=11
- Aydın, N., ARI, E. (2016), ''Hanehalkı Otomobil Talebini Belirleyen Etkenlerin İkili Lojistik regresyon Yöntemiyle Analizi: Türkiye Örneği'', Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, sayı:12, ss. 75-97, dergipark.gov.tr/download/articlefile/309400, (21.12.2018).
- Awad, A.I., Ball, D.E., Eltayeb, I.B. (2007), ''Improving Rational Drug Use in Africa: The example of Sudan'', EMHJ-Eastern Mediterranean Health Journal, 13(5), page: 12021211, apps.who.int, (28.03.2019).
- Bashraıl, K.A. (2010), ''Indicators of Rational Drug use and Health Sevices in Hadramout, Yemen'', EMHJ-Eastern Mediterranean Health Journal, 16(2), page: 151,155, apps.who.int, (28.03.2019).
- Baybek, H., Bulut, D., Çakır, A. (2005), ''Muğla Üniversitesi idari Personelinin İlaç Kullanma Alışkanlıklarının Belirlenmesi'', Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), Sayı:15, ss. 53-67, sobbiad.mu.edu.tr/ index.php/ asd/article/view/159/164
- Bekker, C.L., Gardarsdottır, H., Egberts, A.Cg, Bouvy, M., Bemt, Bjf (2018), ''Pharmacists' Activities to Reduce Medication Waste An International Survey'', Pharmacy (Basel), vol: 6, no: 3, page: 94, 10.3390/pharmacy6030094, (28.03.2019).
- Beyhun, N.E., Çilingiroğlu, N. (2004), ''Hastalık Maliyeti ve Astım'', Tüberküloz ve Toraks Dergisi, cilt:52, sayı:4, ss.386-392, www.tuberktoraks.org/managete/fu_folder/200404/2004-52-4-386-392.pdf (20.12.2018).
- Bilgili, N., Karatay, G. (2005), ''Sait Yazıcı Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan Bireylerin İlaç Tüketimi ile İlgiliBazı Uygulamalarının Belirlenmesi'', Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, ss. 39-45, dergipark.gov.tr, (28.03.2019).
- Birol, M., (2014), ''Tüketim Alışkanlıkları Çerçevesinde Kadınların Giyim Alışverişlerinde Karar Verme Süreçleri Üzerine Bir Araştırma'', Akdeniz İletişim Dergisi, Sayı:21, ss. 81-92, s3.amazonaws.com/academia. edu.documents/49247390/201421_2.pdf?AWSAccessKeyld= AKIAI WOWY YGZ2Y53UL3A&Expires=1513810126&Signature=FOEyEmvm78rtcNEH kz76zZCDjP0%D&response=content-disposition=inline%3B%2 0filename%3DAkdeniz_İletisim.pdf#page=81 (20.12.2018).
- Blenkınsopp, A., Bradley, C. (1996), ''Over the Counter Drugs: Patient, Society and The Increase in Self Medication'', BMJ Journals, vol:312, pp.629-632, www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2350384/pdf/bmj00532-0045.pdf,
- Büyüköztürk, Ş. (2011), İstatistik, Araştırma Deseni SPSS Uygulamaları ve Yorum, Pegem Akademi, Ankara.
- Chareonkul, C., Khun. VL, Boonshuyar, CA (2002), ''Rational Drug Use in Combodia: Study of Three Pilot Health Centers in Kampong Thom Province'', The Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health, vol: 33, no: 2, page: 418-424, www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12236445, (28.03.2019).
- Çekiç, S., (2016), ''Davranışsal İktisat Bağlamında Cinsiyet Farkının Tüketici Tercihlerine Etkisi: Bartın Örneği'', Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, http://hdl.handle.net/11772/197, (21.12.2018).
- Çınar, R., Çubukçu, İ. (2009), ''Tüketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tüketici Davranışları - Karşılaştırmalı Bir Uygulama'', Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 13, Sayı:1, ss. 277-300, edergi.atauni.edu.tr/ataunisosbil/article/view/1020002692/1020002623 (28.12.2018).
- Çokluk, Ö, Şekercioğlu, G., Büyüköztürk, Ş. (2016), Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve Lisrel Uygulamaları, PEGEM Akademi, Ankara.
- Demirel, S.K., Artan, S, (2016), ''Nöroiktisat ve İktisat Biliminin Geleceğine İlişkin Tartışmalar'', Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, Cilt:2, Sayı:1, ss. 1-28, dergipark.ulakbim.gov.tr/ueyd/article/ view/5000180848/5000163740 (20.12.2018).
- Epsteın, R.A. (2006), ''Behavioral Economics: Human Errors and Market Corrections'', The Univercity of Chicago Law Review, vol: 73, no: 1, pp. 111-132, chicagounbound.uchicago.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer= https:// www.google.com.tr&httpsredir=1&article=2254&context=journal_articles,
- Eser, R., Toıgonbaeva, D. (2011), ''Psikoloji ve İktisadın Birleşimi Olarak: Davranışsal İktisat'', Eskişehir Osmangazi üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:6, Sayı:1, ss. 287-321, www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423880306.pdf (20.12.2018).
- Fasola, G., Aıta, M., Marini, L., Follador, A., Tosolini, M., Mattioni, L., M., Piga, A., Brusoferro, S., Aprile, G. (2008), ''Drug Waste Minimization and Cost-Containtment in Medical Oncology: Two-Year Resultsof a Feasibility Study'', BMC Health Service Research, vol: 8, no: 70, 10.1186/1472-6963-8-70, (29.03.2019).
- Gamgam, H., Altunkaynak, B. (2017), SPSS Uygulamalı Regresyon Analizi, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
- Göçgeldi, E., Uçar, M., Açıkel, C.H., Türker, T., Hasde; M., Ataç, A. (2009), ''Evlerde Artık İlaç Bulunma sıkılığı ve İlişkili Faktörlerin Araştırılması'', TAF Preventive Medicine Bulletin, Cilt:8, Sayı:2 ss. 113-118, www.ejmanager.com/mnstemps/1/khb_008_02113.pdf (20.12. 2018).
- Gökalp, O., Mollaoğlu, H., (2003), ''Uygunsuz İlaç Kullanımı'', SDÜ Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt:10, Sayı:2, ss. 17-20, dergipark.gov.tr/ download/article-file/196523 (20.12.2018).
- Güriş, S., Astar, M., (2015), Bilimsel Araştırmalarda SPSS ile İstatistik, DER Kitabevi, İstanbul.
- Holloway, K., Green T., (2004), Drug and Therapeutics Commitees-A Practical Guide, World Health Organization Geneva-Switzerland, apps.who.int/medicinedocs/pdf/s4882e/s4882e.pdf, (14.01.2018).
- İskit, A.B. (2014), ''Jenerik ve Biyobenzer İlaçlar'', www.thd.org.tr, (27.03.2019)
- Karataş, Y., Dinler, B., Erdoğdu, T., Ertuğ, P., Seydaoğlu, G. (2012), ''Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi'ne Başvuran Hasta ve Hasta Yakınlarının İlaç Kullanım Alışkanlıklarının Belirlenmesi'', Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Cilt:37, Sayı:1, ss. 1-8, dergipark.ulakbim.gov.tr/cukmedj/article/ view/5000047522/5000044853 (20.12.2018).
- Kitapçı, İ., (2017), ''Rasyonaliteden İrrasyonaliteye: Davranışsal İktisat Yaklaşımı ve Bilişsel Önyargılar'', Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, ss.85-102, maliyearastirmalari.org/index.php/MAD/article/view/65/69 (20.12.2018).
- Klıne, P., (1994), An Easy Guide For Factor Analysis, Abingdon-on-Thames: Routledge.
- Kuspıs, D.A., Krenzelok, E.P., (1996), ''What Happens to Expired Medications? A Survey of Community Medication Disposal'', Veterinary and Human Toxicology, 38(1), page: 4849, (28.03.2019).
- Kotwanı, A., Wattal, CI, Holloway, K. (2011), ''Irrational Use of Antibiotics and Role of The Pharmacist: An Insight From aQualitative Study in New-Delhi, India'', Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics, https://doi.org/10.1111/j.1365-2710.2011. 01293.x, (29.03.2019).
- Nepesova, G., (2015), ''Edirne İl Merkezinde Aile Sağlığı Merkezlerine Başvuran Hastaların İlaç Kullanım Davranışlarının Araştırılması'', Uzmanlık Tezi, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, dspace.trakya.edu.tr, (28.03.2019).
- Osemene, K.P., Lamıkanra B. (2012), ''A Study of Prevalence of Self-Medication Practise Among University Students in Southwestern Nigeria'', Tropic Journal of Pharmaceutical Research, vol: 11, no: 4, page: 683-689, http://dx.doi.org/10.4314/tjpr.v11i4-21,
- Özata, M., Aslan, Ş., Mete, M. (2008), ''Rasyonel İlaç Kullanımının Hasta Güvenliğine Etkileri: Hekimlerin Rasyonel İlaç Kullanımına Etki Eden Faktörlerin Belirlenmesi'', Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı:20, ss. 529-542, dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/385/367 (20.12.2018).
- Özcan, B., (2007), ''Tüketim, Risk ve Bireyselliğin Modern Dönemde Artan Önemi'', Sosyoloji Konferansları Dergisi, Sayı:36, ss. 83-98, www.journals.istanbul.edu.tr/iusoskon/article/view/1023005995/1023005519
- Özdamar, K., (1997), Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi 1: Minitab, SPSS, SYSTAT, T.C Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
- Passmore, P.R., Kaılıs, S.K., (1994), ''In Pursuit Rational Drug Use And Effective Drug Management: Clinical and Public Health Pharmacy Viewpoint'' SAGE Journals, vol:7, no:4, pp. 236-241, journals. sagepub.com/doi/pdf/10.1177/101053959400700408,
- Pınar, N., (2012), ''Ülkemizde İlaç Harcamaları'', Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, Cilt:19, Sayı:1, ss. 59-65, dergipark.ulakbim.gov.tr/totmd/article/ view/5000100183/5000093307 (20.12.2018).
- Ruben, E., DUMLUDAĞ, D., (2015), ''Davranışsal İktisadın Gelişimi'', İktisat ve Toplum Dergisi, sayı:58, ss. 4-9, www.iktisatvetoplum.com/wp-content/uploads/2017/10/EsterRuben-Devrim-Dumludag-Davrabissal-58.pdf (20.12.2018).
- Sürmelioğlu, N., Kıroğlu, O., Erdoğdu, T., Karataş, Y. (2015), ''Akılcı Olmayan İlaç Kullanımını Önlemeye Yönelik Tedbirler'', Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, Cilt:24, Sayı:4 ss. 452,462, dergipark.ulakbim.gov.tr/arsiv/article/view/5000143109/5000130700 (20.12.2018).
- Şahin, Ç.E., (2009), Tüketim Toplumu-Mükemmele Evrilen Politika, Dağtaş, Banu-Erdal (Çev), Ütopya Yayınları, Ankara.
- Şahingöz, M, Balcı, E. (2013), ''Hemşirelerin Akılcı İlaç Kullanımı'', TAF Preventive Medicine Bulletin, cilt:12, sayı:1, ss.57-64, www.ejmanager.com/fulltextpdf.php?mno=18688
- Şen, S., İncekara, B. (2012), ''İktisat ve Psikoloji Etkileşiminde Davranışsal İktisat'', Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, cilt:4, sayı:1, ss. 235-244, www.sobiad.org/eJOURNALs/dergi_HIA/arsiv/2012/sedef_ sen.pdf (20.12.2018).
- Tabachnick, B.G, Fidell, L.S. (2013), Using Multivariate Statistics, (sixth ed.)Pearson, Boston.
- Turan, A.H., (2007), ''Kaynak Temelli Yaklaşım Bağlamında Bilişim Sitemlerinin KOBİ'lerin Perforöansına Etkileri: Denizli İlinde Ampirik Bir Çalışma'', Doktora Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi sosyal Bilimler Üniversitesi, 11607/247/3/aykut_hamit_turan_tez.pdf (06.02.2019).
- The Rational Use of Drugs (Report of The Conference of Experts Nairobi, 25-29 November), (1985), World Health Organization, Geneva. apps.who.int/medicinedocs/documents/s17054e/s17054e.pdf, (15.01.2018).
- Uskun, E., Uskun, S.B., Öztürk, M., Kişioğlu, A.N. (2004), ''Sağlık Ocağına Başvuru Öncesi İlaç Kullanımı'', Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, cilt:13, sayı:12, ss. 451-454, www.ttb.org.tr/sted/ sted1204/so.pdf (20.12.2017).
- Uzgören, E., (2006), Tüketim ve Üretim Davranışları Ekseninde İsraf, Siyasal Kitabevi, Ankara.
- Uzgören, N., (2012), Bilimsel Araştırmalarda Kullanılan Temel İstatistiksel Yöntemler ve SPSS Uygulamaları, (Genişletilmiş İkinci Baskı), Ekin Kitabevi, Bursa.
- Weıngner, M.B. (2001), ''Drug Wastage Contribute, Significantly to the Cost of Routine Anesthesia Care'', Journal of Clinical Anesthesia, vol: 13, no: 7, page:491-497, www.sciencedirect.com, (28.03.2019).
- Yanıklar, C., (2010), ''Tüketim Kültürü, Kapitalizm ve İnsan İhtiyaçları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Tartışma'', C.Ü Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:34, Sayı:1, ss.25-32, dergi.cumhuriyet.edu.tr/cumusosbil/article/view/1008000252/1008000453
- Yılmaz, M., İltuş Kırbıyıkoğlu, F., Ariç, Z., Kurşun, B. (2014), ''Bir Diş Hekimliği Fakültesi Hastanesi'ne Başvuran Bireylerin Akılcı İlaç Kullanımlarının Belirlenmesi'', ERÜ Sağlık Bilimleri Fakülte Dergisi, cilt: 2, sayı: 1, ss. 39-47, sbfe-dergi-erciyes.edu.tr,
- www.bbc.com (29.03.2019)
