KALIP YARGI VE ÖN YARGIYI FARK ETME BECERİSİNE YÖNELİK KAZANIMLARIN SOSYAL BİLGİLER DERSİ ÖĞRENME ALANLARI VE DERS KİTAPLARINA YANSIMALARI
Author :
Abstract
Bu araştırmanın amacı, kalıp yargı ve ön yargıyı fark etme becerisine yönelik kazanımların Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı’nda öğrenme alanlarına göre dağılımını ve sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımalarını ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Doküman incelemesi yoluyla öncelikle sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan becerilerden kalıp yargı ve ön yargıyı fark etme becerisine yönelik kazanımlar; 4, 5, 6 ve 7. sınıf sosyal bilgiler öğrenme alanlarında incelenmiştir. Ardından sosyal bilgiler ders kitaplarında, ilgili öğrenme alanlarına yönelik üniteler içerisinde; ilgili beceri metinler, etkinlikler ve görseller kapsamında irdelenmiştir. Araştırmada veriler analiz edilirken betimsel analiz ile içerik analizi teknikleri kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre 4, 5, 6 ve 7. sınıf düzeylerinde “Birey ve Toplum” ve “Küresel Bağlantılar” öğrenme alanlarında kalıp yargı ve ön yargıyı fark etme becerisine yer verildiği görülmüştür. Kalıp yargı ve ön yargıyı fark etme becerisine yönelik kazanımların sosyal bilgiler ders kitaplarında ele alındığı üniteler incelendiğinde teorik boyutta kalıp yargı, ön yargı kavramlarının ele alındığı, onlara ilişkin yeterli düzeyde olmamakla beraber örnekler sunulduğu görülmüş fakat ilgili beceriye yönelik öğrencilerin aktif olabileceği etkinliklere yer verilmediği kanaatine varılmıştır.
Keywords
Abstract
This study aims to reveal the distribution of the learning outcomes regarding the skills to recognize stereotypes and prejudices to the learning areas of the Social Studies Curriculum and their reflections in social studies textbooks. The study used the document analysis method, which is one of the qualitative research methods. With the document analysis method, first of all, the skill to recognize stereotypes and prejudices, which is one of the learning outcomes in the social studies curriculum, was examined in the learning areas of the 4th, 5th, 6th, and 7th-grade social studies. Then, the skill was examined in the texts, activities, and visuals within the units for the relevant learning areas in the social studies textbooks. The study data were analyzed using descriptive analysis and content analysis techniques. According to the findings of the study, the skill to recognize stereotypes and prejudices was included in the learning areas of "Individual and Society" and "Global Connections" in the 4th, 5th, 6th, and 7th grades. When the units of the social studies textbooks addressing learning outcomes for the skill to recognize stereotypes and prejudice were examined, it was observed that the concepts of stereotype and prejudice were discussed in the theoretical dimension and relevant examples, though not enough, were presented; however, it was concluded that there were no activities for the relevant skill to involve the student actively in the learning process.
Keywords
- Allport, G. W. (1954). Thenature of prejudice. Addison-Wesley: Reading MA.
- Aratemur-Çimen, C. & Bayhan, S. (2018). Değişen ders kitaplarında sekülerizm ve toplumsal cinsiyet eşitliği araştırması. Karşılaştırmalı Eğitim Derneği.
- Asan, H. (2006). Ders kitaplarında cinsiyetçilik ve öğretmenlerin cinsiyet algılarının saptanması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Aydemir, M. & Adamaz, K. (2017). Sosyal bilgiler öğrenci çalışma kitaplarının sosyal bilgiler dersi öğretim programındaki beceriler açısından incelenmesi. Uluslararası Alan Eğitimi Dergisi, 3(1), 106-119.
- Aydemir, M. (2017). Ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarının ortaokul sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan beceriler açısından incelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-17.
- Bağlı, M. T. & Esen, Y. (Ed). (2003). Ders kitaplarında insan hakları: insan haklarına duyarlı ders kitapları için. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
- Bayrakçı, M. (2005). Ders kitapları konusu ve ilköğretimde ücretsiz ders kitabı dağıtımı konusu projesi. Milli Eğitim Dergisi, 165, 1-10.
- Brewer, M. B. &Crano, W. D. (1994). Socialpsychology. St. Paul: West Publishing Company.
- Büyükalan, S. F. (2003). Ders kitabı ve öğretim programı ilişkisi. C. Şahin (Ed.) Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
- Çayır, K. & Ergün, M. (tarihsiz). Ders kitaplarında engellilik http://secbir.org/images/haber/2012/07/derskitaplarındaengellilik
- Çayır, K. (2014). " Biz" kimiz? Ders kitaplarında kimlik, yurttaşlık, haklar: ders kitaplarında insan hakları III projesi: tarama sonuçları. Tarih Vakfı; Seçbir Sosyoloji ve Eğitim Çalısmaları Merkezi.
- Çotuksöken, B., Erzan, A. &Silier, O. (2003). Ders kitaplarında insan hakları: tarama sonuçları. İstanbul: Tarih Vakfı.
- Faiz, M. & Avcı, E. K. (2018). 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitapları “etkin vatandaşlık” öğrenme alanında yer alan becerilerin ve değerlerin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS), 2(1), 1-21.
- Fiske, S. T. (1998). Stereotyping, prejudiceanddiscrimination. In D. T. Gilbert, S. T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), Handbook of socialpsychology (4th ed. 2, 357–414). New York: McGraw-Hill.
- Fiske, S. T., Harris, L. T., Lee, T. L., &Russell, A. M. (2009). Thefuture of research on prejudice, stereotyping, anddiscrimination. T.D.Nelson (Ed.), Handbook of prejudice, stereotyping, anddiscrimination içinde (525–534). PsychologyPress.
- Geçit, Y. (2010). İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabının Okunabilirlik Derecesinin Türkçeye Uyarlanmış Flesh Formülüne Göre Değerlendirilmesi," 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Sempozyumu, Elazığ, Turkey, s. 43.
- Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: Ön yargı, kalıp yargı ve ayrımcılık. K. Çayır. & M. Ayan Ceyhan, (Ed.), Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar içinde (17-27). İstanbul: Bilgi Üniversitesi.
- Görmez, E. (2018). Güncellenen sosyal bilgiler programının politik okuryazarlık becerisi bakımından yeterliliği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 109-114.
- Gülersoy, A. E. (2012). İdeal ders kitabı arayışında sosyal bilgiler ders kitaplarının bazı özellikler açısından incelenmesi. International Journal of New Trends in Arts, Sports &ScienceEducation (IJTASE), 2(1), 8-26.
- Gümüşoğlu, F. (2013). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyetçilik. İstanbul: Kaynak.
- Hayırsever, F. & Kısakürek, M. A. (2014). Evaluation of socialstudiestextbook in terms of theaimedskillsto be acquiredbystudentsaccordingtotheprimaryschoolcurriculum. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 4(8), 23-42.
- Jones, J. M. (1997). Prejudiceandracism.McGraw-Hill, New York.
- Kağıtçıbaşı, Ç. (2010). Günümüzde insan ve insanlar & Sosyal psikolojiye giriş. Ankara: Evrim.
- Kızılçaoğlu, A. (2004). Ortaöğretim coğrafya ders kitapları değerlendirme ölçütleri. Marmara Coğrafya Dergisi, (8), 19-33.
- Kuru, G. (2020). 2005 ve 2018 Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Derse Özgü Becerilerin Öğretiminin Karşılaştırılması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(6), 2410-2423.
- Kükrer, M. & Kıbrıs, İ. (2017). Cedaw öncesi ve sonrası ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan toplumsal cinsiyet eşitliği faktörünün değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1369-1383.
- Milli Eğitim Bakanlığı, (MEB). (2018). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı. Ankara: Devlet Kitapları Basım Evi.
- NationalCouncilfortheSocialStudies (NCSS). (1994). Expectations of excellence: Curriculumstandardsforthesocialstudies. Washington, DC: NCSS.
- Nelson, T. D. (2002). Thepsychology of prejudice. Allynand Bacon, Boston, MA.
- Oruç, Ş. (2009). Sosyal Bilgiler Ders Kitapları, M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi, içinde (267-282), Ankara: Pegem.
- Ovalı, M. (2016). 1998 ve 2005 programlarına göre hazırlanmış sosyal bilgiler ders kitaplarının kalıp yargılar açısından incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Özdemir, E. & Karaboğa, A. B. (2019). Ortaokul matematik ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(3), 760-781.
- Paker, M. (2012). Psikolojik açıdan ön yargı ve ayrımcılık, K. Çayır. & M. Ayan Ceyhan, (Ed.), Ayrımcılık çok boyutlu yaklaşımlar içinde (41-52). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Pingel, F. (2003). Ders kitaplarını araştırma ve düzeltme rehberi. İstanbul: Tarih Vakfı.
- Sever, R. (2010). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı, tasarım örnekleri. Ankara: Anı.
- Tanrıöver, H. U. (2003). Ders kitaplarında cinsiyet ayrımcılığı. B. Çotuksöken, A. Erzan & O. Siler (Ed.), Ders kitaplarında insan hakları: tarama sonuçları içinde (106-121). İstanbul: Tarih Vakfı.
- Tezcan, M. (1974). Türklerle ilgili stereotipler kalıp yargılar ve Türk değerleri üzerine bir inceleme. Ankara: A. Ü Eğitim Fakültesi.
- Yaşın Dökmen, Z. (2010). Toplumsal cinsiyet, sosyal psikolojik açıklamalar. İstanbul: Remzi.
- Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. İstanbul: Seçkin.
