Author :
Abstract
Erken dönem aşırılık yanlısı Şiî gruplar Gāliyye ismi altında tasnif edilmişlerdir. Ehl-i Beyt imamlarının söylemlerinden memnun olmayan ve yeni bir politika değişikliğine ihtiyaç hisseden bu gruplar mücadelelerini imâmeti kendi liderlerine intikal ettirerek yapmaya kalkışmışlardır. Devrimci olan bu grupların sadece kendi stratejik hesapları üzerinden yaptıkları bu yönlendirme İmâmî, iktidar ve Sünnî çevreleri hoşnut etmemiş ve bir tehdit unsuru olarak görülmüştür. Onların bu hizipçi tutumlarını ifade eden Gāliyye ismi, ilk kez hicrî II. yüzyılda İmâmî yazarlar tarafından imâmeti Hüseyin soyunun dışına çıkaran grupların tasnifinde kullanılmaya başlanmıştır. Hicrî III. asırdan itibaren kavramın anlam çerçevesi genişletilerek yeniden belirlenmiştir. İmâmeti Hasan soyu ve Muhammed b. el-Hanefiyye soyu dışına çıkaran gruplar da bu kavrama dâhil edilmiştir. Süreç içinde kavramın kapsam alanı daha da genişletilmiş, aşırı fikir söyleyen tüm gruplar onlardan kabul edilmiştir. Ancak Gāliyye ismi zihinlerde genel olarak aşırı fikirler söyleyen gruplar için kalmıştır. Bu son tanımlama Gāliyye’nin İslâm dışına çıktığı iddiasını içermektedir. Bu kısa izahta görüldüğü üzere onların cemaatten dışlanması problem olarak gözükmektedir. Bu çalışmada erken dönem Aşırı Şiîlik ve onlara izafe edilen bazı aşırı görüşler izah edilmeye çalışılacaktır. Böylece muhalifleri tarafından siyaseten engellenemeyen bu gruplara aşırı fikirler isnat edilerek cemaat dışına çıkarılmak istenmesinin nedeni daha net bir şekilde anlaşılmış olacaktır.
Keywords
Abstract
Early period extremist Shiı̄‘ groups were classified under the name Ghaliyya. These groups, who were not satisfied with the discourses of the Ahl al-Bayt imams and felt the need for a new policy change, attempted to carry out their struggle by delegating the imamata to their leaders. This direction, which these revolutionary groups made only through their own strategic calculations, did not please the Imamı̄, government and Sunnı̄ circles and was seen as a threat. The name of Ghaliyya, which expresses their sectarian attitudes, was first used by Imamı̄ writers in the 2nd century Ḥijri to classify the groups that excluded the Imamata from the lineage of Husayn. The meaning framework of the concept has been broadened and redefined since the 3rd century Hijri. Groups that exclude the Imamata from the lineage of Hasan and Muhammed b. al-Hanafiyya are also included in this concept. In the process, the scope of the concept was further expanded, and all groups expressing extreme opinions were accepted from them. However, the name Ghaliyya has remained in minds for groups that express extreme ideas in general. This last definition includes the claim that Ghaliyya went out Islam. As can be seen in this short explanation, their exclusion from the community seems to be a problem. In this study, early period Extreme Shiı̄sm and some extremist views attributed to them will be tried to be explained. Thus, the reason why these groups, which cannot be prevented politically by their opponents, are wanted to be excluded from the community by attributing extreme ideas will be understood more clearly.
Keywords
- Abdülâl, Muhammed Câbir. Fıraḳü’ş-Şîati’l-müteṭarrifîn ‘aḳāidihim, ḥarekâtihim fî’l-‘aṣri’l- ‘Abbâsî ve es̱erihim fî’l-edeb ve’l-müctema‘. Paris: Dar Byblion, 2014.
- Ahmed Emîn. Fecrü’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 10. Basım, 1969.
- Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ. nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1416/1995.
- Bîrûnî, Ebû’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed., Fî taḥḳîḳ mâ li’l-Hind min maḳûletin maḳbûletin fî’l-‘aḳl ev merẕûle (Haydarâbâd-Hind: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1377/1958.
- Cevâd Ali. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-‘Arab ḳable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdâd: Câmiatü Bağdâd, 2. Basım, 1413/1993.
- Cilt). 3 Cilt. San‘ā: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Buhûsi’l-Yemenî, 1415/1994.
- Eş‘arî, Ebû’l-Hasen Ali b. İsmail. Kitâbu Maḳālâti’l-İslâmiyyîn ve iḫtilâfi’l-muṣallîn. nşr. Helmut Ritter. Beyrut: Matbaatü’l-Mutavassıt, 4. Basım, 1426/2005.
- Harizmî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Yûsuf. Mefâtîḥü’l-‘ulûm. nşr. Abdülemîr el- A‘sam. Beyrut: Dâru’l-Menâhil, 1427/2008.
- Irâkî, Ebû Muhammed Osman b. Abdullah b. el-Hasen. el-Fıraḳü’l-müfteriḳa beyne ehli’z- zeyġ ve’z-zandaḳa. nşr. Yaşar Kutluay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1961.
- İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Muḳaddime İbn Ḫaldûn. nşr. Abdullah Muhammed ed-Dervîş. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru Yu‘rab, 1425/2004.
- İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed. Lisânü’l- ‘Arab. nşr. Ahmed Fâris eş-Şidyâk. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
- İbn Teymiyye, Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî. el-Cevâbü’s-ṣaḥîḥ li-men beddele dîni’l- mesîḥ. nşr. Ali b. Hasan b. Nâsır v.dğr. 7 Cilt. Riyâd: Dârü’l-Âsime li’nNeşr ve’t-Tevzî‘, 2. Basım, 1419/1999.
- İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali. Telbîsü İblîs. nşr. Komisyon Kâhire: İdâretü’t-Tibâati’l-Münîriyye, 1369/1950.
- İsferâyînî, Ebû’l-Muzaffer. et-Tabṣîr fî’d-dîn ve temyîzü’l-fırḳati’n-nâciye ‘ani’l-fıraḳi’l- hâlikîn. nşr. Muhammed Zâhid b. el-Hasen el-Kevserî. Kâhire: Mektebetü’l-HancîBağdâd: Mektebetü’l-Müsennâ, 1374/1955.
- Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdülazîz. Ricâlü’l-Keşşî. nşr. Ahmed Hüseynî. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1430/2009.
- Kummî, Ebû Halef Sa‘d b. Abdullah el-Eş‘arî. Kitâbü’l-Maḳālât ve’l-fıraḳ. nşr. Muhammed Cevâd Meşkûr. Tahran: Müessesetü Matbûâtî Atâlî, 1341/1963.
- Kuseyyir b. Abdurrahman. Dîvânü Kus̱eyr ‘Azze. nşr. İhsân Abbâs. Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, 1391/1971.
- Maarrî, Ahmed b. Abdullah Ebû’l-Alā. Risâletü’l-ġufrân. nşr. Fevzî Atvî. Beyrut: eş-Şirketü’l-Lübnâniyye li’l-Kitâb, 1968.
- Malatî, Ebû’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed. et-Tenbîh ve’r-red ‘alâ ehli’l-ehvā ve’l-bida. Nşr. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’tTürâs, 1428/2007.
- Meclisî, Muhammed Bâkır. Biḥârü’l-envâr. nşr. Ali en-Nemâzî eş-Şâhürûdî v.dğr. 110 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbûât, 1429/2008.
- Mısrî, Hüseyin Mûcib. Ṣılât beyne’l-‘Arab ve’l-Furs ve’t-Türk. Kâhire: ed-Dâru’s-Sekâfe li’n- Neşr, 1421/2001.
- Müteyvtî, Nâyif Muhammed. “Cüzürü’l-Ġulüv Ve Ehemmü Meẓâhirihi ‘İnde’l-Müslimîn”. Mecelletü Ebḥâs̱ Külliyyeti’t-Terbiyyeti’l-Esâsiyye (Mavsıl-Irak) 6/2 (2007), 178-202.
- Nâşî el-Ekber, Ebû’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed b. Abdillah el-Enbârî. Mesâilü’l-imâme ve muḳteṭafât mine’l-kitâbi’l-evsaṭ fî’l-maḳālât, nşr. Joseph Van Ess. Beyrut: elMa‘hedü’l-Almâniyye li’l-Ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1391/1971.
- Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ. Fıraḳü’ş-Şîa. nşr. Muhammed Sâdık Âl-i Bahrülulûm. Beyrut: Dâru’l-Advâ, 2. Basım, 1404/1984.
- Şehristânî, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. nşr. Ahmed Fehmî Muhammed, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1413/1992.
- Şerîf el-Murtazâ, Ali b. Hüseyin. Resâilü’ş-Şerîf el-Murtażâ. nşr. Ahmed el-Hüseynî - Mehdî er-Recâî. 4 Cilt. Kum: Dârü’l-Kur’ani’l-Kerîm, 1405/1985.
- Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân. Evâilü’l-maḳālât fî’l-meẕâhibi’l- muḫtârât. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1403/1983.
- Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin b. Bâbeveyh el-Kummî. Muṣannefâti’ş- Şeyḫ es-Ṣadûḳ. nşr. el-Lecnetü’l-İlmiyye fî Mektebeti Pârisâ. Kumİran: Dârü’l-Mücteba, 1387/2008.
- Şîrâzî, Ebû Nasr el-Müeyyed-Fîddîn Hibetullâh b. Mûsâ b. Dâvûd. el-Mecâlisü’l-Müeyyediyye. nşr. Muhammed Abdülgaffâr. Kâhire: Mektebetü Medbûlî, 1414/1994.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Rüstem. Târîḫü’r-rüsul ve’l-mülûk. nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 2. Basım, 1389/1969. Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. el-Câmiü’l-kebîr. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
