Author :
Abstract
Bitkilerin kök, çiçek, meyve, yaprak, kabuk, vb. fiziksel parçalarının çeşitli amaçlarla kullanılmasının yanı sıra, kokularından da birçok farklı alanda yararlanılmıştır. İnsanoğlu ve bitkisel koku ilişkisi geniş bir yelpazede karşılık bulmuş, hoş ya da rahatsız edici kokuya sahip bitkilerin etrafında zengin bir birikim oluşturulmuştur. Söz konusu bitkiler, şiir, hikaye ve efsanelere konu olmuş, ölülerin yakıldığı cenaze törenlerinde kötü kokuyu baskılaması için cenaze ile birlikte yakılmış, tanrılara adanan tapınakların yanı sıra kabirlere dikilmiş, ticareti yapılmış, sarhoşluk kaynaklı rahatsızlıklardan korunmak için başa takılmış, zararlı canlıları uzak tutması için doğrudan ya da yakılarak dumanı kullanılmış, kokusunun tedavi edici özelliği olduğu düşünülerek koklanmış, banyo sularına eklenmiş ve tütsüsü yakılmış, vücudun tamamında ya da belirli bir bölgesinde görülen kötü kokuların giderilmesi yahut hoş kokulu hale getirilmesi için başvurulmuştur. Biz de çalışmamızda Eski Anadolu Türkçesi metinlerini esas alarak, bitkisel koku kavramının Türk uygarlığındaki yerini değerlendirmeye çalışacağız.
Keywords
Abstract
Smells of plants were used widely alongside with roots, stems, flowers, leaves, fruits etc. of the plants for various reasons. Humanity created a complex relationship with smells of plants, and a rich knowledge shaped around fragrant or bad smelling plants. Those plants were subject of poetry, epics or tales. They were used to get rid off the smelling corpses during funerals and burnt alongside with the deceased body, gifted to gods in temples, left on tombs, bartered or traded, wore on head to be protected against drunkenness related illness, smelled because it was believed the fragrant would cure certain diseases, used as incense, added in bath waters, or applied on body to apply a nice odour on it. In this study, we will use the Old Anatolian Turkish texts to observe the place of smells of plants in Turkish civilisation.
Keywords
- Ahmedî (2020). İskendernâme I, Haz. Robert Dankoff, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
- Akçay, H. (1999). Ahmedî’nin İskender-nâme’si -Transkripsiyonlu Metin-. Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Samsun.
- Ali Bin Abbas El-Mecusî (2014). Tercüme-i Kâmilü’s-Sınâ’a (3. Makale ve 4. Makalenin 6. Babına Kadar). Haz. Tuncay Böler, İstanbul: Kesit Yayınları.
- Anonim (2001). XV. Yüzyılda Yazılmış Bir Tıp Eseri: Kitâbü’l-Mühimmât, Haz. Sadettin Özçelik, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Anonim (2013). Cerrâh-Nâme, İnceleme – Metin – Dizin – Tıpkıbasım, Haz. Serdar Yavuz, İstanbul: Kesit.
- Anonim (2019). Tercüme-i Acâ’ibü’l-Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât. Haz. Bekir Sarıkaya. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Atasoy, F. O. (2001). Melhame-i Şeyh Vefâ (Giriş – Metin – Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitütüsü, İstanbul.
- Aydın, Ç. (2016). Ahî Çelebi Tercemetü’l-Mûcez Fi’t-Tıbb (Giriş-İnceleme [Söz Dizimi] - Metin [1b-70a Varakları Arası] -Dizinler), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Bolu.
- Bekmez, H. (2009). Kitâb-ı Tıbb-ı Latîf (72b-151b) (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Konya.
- Buçukcu, Z. (2017). Mahmud bin Kadı-i Manyas'ın 'Acebü'l-Üccab Adlı Eserinin Transkripsiyon ve Dizini, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Ankara.
- Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) (1990). Müntahab-ı Şifâ I, Haz. Zafer Önler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nev-Bahâr (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Dicle Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitütüsü, Diyarbakır.
- Çağıran, Ö. (1992). Ahmed-î Dâ’î: Tıbb-ı Nebevî (İmlâ – Fonetik -Morfoloji – Karşılaştırmalı Metin – İndeks ve Sözlük), Yayımlanmamış Doktora tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Çelik, A. (2014). Terceme-i Kámilü’s-Sınâ’a (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitütüsü, Bursa.
- Çetin, H. A. (2016). Akşemseddin’in Mâddetü’l-Hayât Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin- Tıpkıbasım), Yayımlanmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitütüsü, İstanbul.
- Dioscorides (2000). De Materia Medica, Çev. T. A. Osbaldeston, Johannesburg: Ibidis Press.
- Doğan, Ş. (2009). Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin- Dizinler), Yayımlanmamış Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
- El-Beyrûnî (2011). Kitâbü’s-Saydana Fî’t-Tıbb, Çev. Esin Kâhya, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Erarslan, A. (2018). Kitâb-ı Mücerrebât, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitütüsü, Ankara.
- Erdem, M. (1992). Kitāb-ı Güzide (76a-134a) (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Ankara.
- Eşref bin Muhammed (1961). Hazâ’inü’s-Saâ’dât, Haz. Bedi N. Şehsuvaroğlu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Gedizli, M. (2011). ‘Acâibül’l-Mahlûkât, Giriş, Transkripsiyonlu Metin, Dil-Yazım Özellikleri, Dizin, Sözlük, Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Kocaeli.
- Gledhill, D. (2002). The Names of Plants, Cambridge: Cambridge University Press.
- Gümüşatam, G. (2009). Hazâ Kitâb u Hükemâ-yı Tertîb-i Mu’âlece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Dizin-Terimler Sözlüğü), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitütüsü, Ankara.
- Hekim Bereket (2013). Tuhfe-i Mübârizî, Metin - Sözlük. Haz. Binnur Erdağı Doğuer, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- İbn Baytâr (2017). Tercüme-i Câmi‘u Müfredâti’l-Edviye ve’l-Eğziye, Haz. Kevser Topkar, vd. İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yayınları.
- İshâk bin Murâd (2016). Edviye-i Müfrede, Haz. Mustafa Canpolat ve Zafer Önler, Ankara:
- Karahan, L. (1985). Erzurumlu Mustafa Darîr: Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ), Yayımlanmamış Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Ankara.
- Kayal, Ö. (1992). Kısas-ı Enbiyâ, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi,
- Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî (1999). Tuhfe-i Murâdî. İnceleme - Metin – Dizin, Haz. Mustafa Argunşah, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Okumuş, N. (1998). Muhammed bin Mahmûd Şirvânî’nin (XV. yy) Göz Hastalıklarına Ait “Mürşîd” Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks), Yayımlanmamış Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitütüsü, İzmir.
- Plinius (1970). Natural History, V, Libri XVII-XIX, Çev. H. Rackham, Cambridge: Harvard University Press.
- Gaius Plinius (1945). Natural History, IV, Libri XII-XVI, Çev. H. Rackham, Cambridge: Harvard University Press.
- Rıza, A. A. (1987). Hacı Paşa’nın Kitab’ı Şifaül Eskam ve Devaül Alam Adlı Eseri Üzerinde İncelemeler, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Sarı, G. (2007). Ahmed-i Dâî Tercüme-i Tefsîr-i Ebu’l-Leysi Semerkandî (142/35a - 82b) (Giriş – Metin – Dizin – Tıpkıbasım). Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitütüsü, İstanbul.
- Sarıkaya, B. (2010). Rükneddin Ahmed’in Acâibü'l-Mahlûkat Tercümesi (Giriş – Metin – Sözlük), Yayımlanmamış Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitütüsü, İstanbul.
- Sevinç, Sibel (1999). Yazıcı Salih’in Melhame’si (Kitâbü’ş-Şemsiyye). Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi. Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Sivas.
- Solmaz, A. O. (2007). Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin), Yayımlanmamış Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Erzurum.
- Süleyman Çelebi (2016). Mevlid Külliyâtı (Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât ve Tercümeleri), Ed. Bilal Kemikli, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
- Şahin, M. Ü. (1994). Mü’min bin Mukbil: Miftâhü’n-Nûr ve Hazâinü’s-Sürûr (Dil Özellikleri- Metin-Söz Dizini), Yayımlanmamış Doktora tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Şengün, M. (2017). ‘Alî bin İshâk Müfredât-ı Mükellef (Giriş, Söz Varlığı Üzerine Bir İnceleme, Metin, Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitütüsü, Bolu.
- Şirvani Mahmud (2007). Kemâliyye, Haz. Ali Haydar Bayat, İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
- Tabîb İbn-i Şerîf (2017). Yâdigâr, Haz. Komisyon, İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
- Toprak, S. (2019). Acâibü’l-Mahlûkât Garâibü’l-Mevcûdât (v. 1a-40b) İnceleme-Metin-Dizin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Kahramanmaraş.
- Yıldıran, M. (2010). ‘Acâibül’l-Mahlûkât (106.-140. varak) (Transkrisiyonlu Metin-Giriş- İnceleme-Dizin-Sözlük), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Sakarya.
- Yıldız, E. (2016). Ahî Çelebi Tercemetü’l-Mûcez Fi’t-Tıbb (Giriş-İnceleme [Ses ve Şekil Bilgisi] -Metin [70b-141a Varakları Arası] -Dizin), Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Bolu.
