Author :
Abstract
Çok anlamlılık; dilin, duyguları tam olarak yansıtamamasının bir sonucu olarak ortaya çıkan bir olgu olarak görülebileceği gibi bir imkân ve yerine göre sözün etkisini daha da artıran bir üslup özelliği şeklinde de düşünülebilir. Şairler ise bu imkânı en rafine ve estetik biçimde kullanmayı amaçlayan söz ustalarıdır. Çok anlamlılık meselesi sadece isimlerde değil, fiil kullanımlarında da kendisini göstermektedir. Bu çerçevede emir ve nehiy fiilleri de sadece ilk anlamlarıyla kullanılmayıp bulundukları bağlama göre çok daha farklı anlamları ifade edebilir. Klasik şiirin en önemli temsilcilerinden olan Şeyhülislam Yahya da üslup noktasında söze kattığı imkânları fark ederek emir ve nehiy fiillerini asli anlamlarından çok daha farklı yönleriyle şiirinde kullanma yoluna gitmiştir. Bu çalışmada Şeyhülislam Yahya Divanı’ndaki emir ve nehiy ifadelerinin hangi anlamlarda kullanıldığı tespit edilecek ve emir fiili tercihinin üsluba, anlatıma etkisi incelenecektir. Konunun doğasından kaynaklı olarak öznel yargılardan kaçınmak için tüm bu tespit ve incelemelerde Şeyhülislam Yahya’nın genel üslubu, örneklerin bulunduğu şiirlerin bütünü ve klasik şiirin kendine özgü hayal dünyası ve imaj sistemi göz önünde bulundurulacaktır.
Keywords
Abstract
Polysemy can be seen as a phenomenon that arises as a result of the language’s inability to fully reflect emotions or it can also be considered as an opportunity and a stylistic feature that further increases the effect of the word, depending on its place. Poets are masters of words who aim to use this opportunity in the most refined and aesthetic way. The issue of polysemy indicates itself not only in nouns but also in verb usage. In this context, the verbs of imperative are not only used with their first meanings, but can also mean different meanings depending on the context they are in. Shayk al-Islam Yahya, who is one of the most important representatives of classical poetry, realized the possibilities that this expressions added to the word in terms of style and preferred to use the verbs of imperative in his poetry with different aspects than their original meanings. In this study, it will be determined in which meanings the expressions of imperative in the Diwan of Shayk al-Islam Yahya are used and the effect of the preference of the imperative on the style will be examined. Subjective judgments may arise due to the nature of the subject. In order to avoid this, the general style of Shayk al-Islam Yahya, the whole of the poems in which the examples are included, and the unique imagination and image system of classical poetry will be considered in all these determinations and examinations.
Keywords
- Acluni, İsmail bin Muhammet (2000). Keşfü’l-Hafa ve Müzilü’l-İlbas, C. 1-2, tah. Yusuf b. Mahmut Elhac Ahmet, Dımaşk: Mektebetü'l-İlmi'l-Hadis.
- Akalın, Haluk vd. (haz.) (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
- Akdemir, Hikmet (2016). Belagat: Meani-Beyan-Bedi, İstanbul: Nizamiye Akademi.
- Akın, Mehmet (2016). Rusçuklu M. Hayri’nin Belagat’i: İnceleme-Metin-Terimler Dizini, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Albayrak, Nurettin (2000). “İbrahim b. Ethem (Edebiyat)”, İslam Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul: TDV Yayınları.
- Aydoğan, Saliha (2007). Sait Paşa Mizanü’l-Edep (İnceleme-Metin-Dizin), (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Ayverdi, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lügati), C. 1-2-3, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
- Bayer, İsmail (2013). Keşşaf Tefsirinde Belagat Uygulamaları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Bilgegil, Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri: Belagat, İstanbul: Enderun Yayınları.
- Bulut, Ali (2015). Belagat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları.
- Canbulat, Mehmet (2006). “Dua”, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Ankara: DİB Yayınları.
- Cevdet Paşa (Ahmet) (2000). Belagat-ı Osmaniyye, haz. Mehmet Atalay, Turgut Karabey, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Çağbayır, Yaşar (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı: Ötüken Türkçe Sözlük, C. 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Çelebi, Rabiha ve Hacımüftüoğlu, Nasrullah (1996). Teshilü’l-Belağah, İzmir: Anadolu Matbaası.
- Değirmençay, Veyis (2006). Fünun-ı Belagat ve Sınaat-ı Edebî, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
- Devellioğlu, Ferit (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
- Doğan, D. Mehmet (1990). Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Rehber Yayınları.
- Ergin, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basımevi.
- Ertem, Rekin (haz.) (1995). Yahya Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Gökkaya, Şirin (2011). El-Mütenebbi’nin Şiirlerinde Yaşam Felsefesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Gür, Süleyman (2014). Kadı Beyzavi Tefsirinde Belagat İlmi ve Uygulanışı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
- Hacıeminoğlu, Necmettin (2015). Türk Dilinde Edatlar (En Eski Türkçe Metinlerden Zamanımıza Kadar -Yazı Dilinde-), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
- Hirik, Erkan (2021). “Gönül Ferman Dinlemiyor: Türkçede Duygu ve Emir İlişkisi”, Oguz Bitig: Modern ve Tarihsel Oğuzca Üzerine Araştırmalar, ed. Kenan Azılı, İbrahim Kekevi, Hüseyin Gökçe, 285-304, İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
- el-İsfahani (Ragıp) (2012). Müfredat: Kur’an Kavramları Sözlüğü, çev. Abdulbaki Güneş ve Mehmet Yolcu, İstanbul: Çıra Yayınları.
- Irmak, Mustafa (2017). Haber ve İnşa: Klasik Dilbiliminde Bildirim ve Talep İfadeleri, İstanbul: İSAM Yayınları.
- Karademir, Fevzi (2012). “Türkiye Türkçesinde Emir Kip(lik)i Üzerine”, Turkish Studies, 7 (4), 2091-2138.
- Kavruk, Hasan (haz.) (2001). Şeyhülislam Yahya Divanı (Tenkitli Metin), Ankara: MEB
- Kayapınar, Mustafa (2006). Belagatte Talebî İnşa (Dilek Bildiren Anlatımlar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
- el-Kazvinî (Hatip) (2006). Telhisü’l-Miftah, haz. Nevzat H. Yanık, Mustafa Kılıçlı, M. Sadi Çöğenli, İstanbul: Huzur Yayınları.
- el-Kazvinî (Hatip) (1430/2009). el-İzah fi Ulumi’l-Belağa, tah. Muhammet Abdülkâdir el-Fâzıli, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
- Kaya, Bayram Ali (2013). “Yahya Efendi, Zekeriyyazade”, İslam Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul:
- Koçu, Reşat Ekrem (1961). “Bülbül”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul: Tan Matbaası.
- Korkmaz, Zeynep (2017). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
- Levend, Agâh Sırrı (1984). Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Orak, Kadriye Yılmaz (2013). Belagat Geleneğimiz ve Belagat-ı Lisan-ı Osmani, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Öztoprak, Nihat vd. (2019). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Metin Şerhi (14-16. Yüzyıllar), İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
- Seccadi, Seyyit Cafer (2007). Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü: Ferheng-i Istılahat ve Tabirat-ı İrfani, çev. Hakkı Uygur, İstanbul: Ensar Neşriyat.
- es-Sekkaki (Ebu Yakup) (2017). Miftahu’l-Ulum: Belagat, çev. ve haz. Zekeriya Çelik, İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Somuncu, Melike (2019). Türkçede Emir Kipinin İşlevleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
- Sudi-i Bosnevi (2020). Şerh-i Divan-ı Hafız: Sudi’nin Hafız Divanı Şerhi, haz. İbrahim Kaya, C. 1-2, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Şemseddin Sami (2007). Kamus-ı Türki, Tıpkıbasım, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- manuscripts.net/receive/IslamHSBook_islamhs_00004459> (13.05.2020).
- Şeyhülislam Yahya Efendi (tsz.a). Divan-ı Yahya, Islamic Manuscripts at The Leipzig manuscripts.net/receive/IslamHSBook_islamhs_00005958> (10.12.2020).
- Tarlan, Ali Nihat (2013). Fuzuli Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yauyınları.
- Taşkent, Ayşe (2013). Güzelin Peşinde: Farabi, İbn Sina ve İbn Rüşt’te Estetik, İstanbul: Klasik
- Taşkent, Ayşe (2019). İbn Sina ve Farabi’nin Poetikaları: Aristoteles’in Poetika’sının İslam Dünyasındaki Yansımaları, Ankara: TÜBA Yayınları.
- et-Teftazani (Sadüddin) (2014). Muhtasaru’l-Meani 2, çev. ve haz. Mehmet Ali Arslan, Diyarbakır: Seyda Yayınları.
- et-Teftazani (Sadüddin) (2019). el-Mutavvel (Şerhu Telhisi Miftahi’l-Ulum): Belagat İlimleri 1 (Meani), çev. ve haz. Zekeriya Çelik, İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Tünbel, Aydın (2010). Mehmet Rifat’ın Mecamiü’l-Edep İsimli Eserinin İkinci Kitabı Olan İlm-i Meani’nin Latin Harflerine Aktarılması ve İncelenmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
- Türkyılmaz, Fatma (1999). Tasarlama Kiplerinin İşlevleri, Ankara: TDK Yayınları.
- Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- Usta, Çiğdem (2013). Türkiye Türkçesinde Emir Kipliği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
- Uzun, Tacettin vd. (2015). Anlatımlı Belagat, Konya: Sebat Yayınları.
- Üstüner, Kaplan (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf (14. ve 15. Yüzyıllar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Yıldırım, Ahmet (2013). Tasavvuf Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara: TDV
- Yıldırım, Ali (2007). “Taşlıcalı Yahya ile Şeyhülislam Yahya Divanlarında Zühdi ve Harabati Kelimelerin Kullanımı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 69-88.
- Yılmaz, Mehmet (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler (Ansiklopedik Sözlük), İstanbul: Kesit
- Zavotçu, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü (Kişiler, Hayvanlar, Bitkiler, Tabiat Güçleri, Kişileştirilmiş Varlık ve Kavramlar), İstanbul: Kesit Yayınları.
- ˂https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf˃ (05.04.2021)
