Author :
Abstract
1923-1950 tek parti dönemi Türk ekonomisinin toplumsal yansımalarını ele alan bu çalışma, söz konusu dönemin ekonomik başarı veya başarısızlıklarından ziyada, izlenen ekonomik politikaların ne kadar halkın refahını artırmaya dönük olduğu üzerine bir analizdir. Çeyrek asırdan fazla iktidarda kalan tek partinin ekonomik politikaları şartlara göre bir takım değişmeler göstermekle birlikte, halkın ekonomik refahını ve yapısını biraz öteleme konusunda bir bütünlük arz etmiştir. Bu yaklaşımda yukarıdan bürokratik çağdaşlaşmanın etkisi ve önceliği de rol oynamıştır. Bu dönemin ekonomik politikası, Osmanlı’dan kalan zayıf ekonomik miras, yeni çıkılan savaş ortamı, ekonomiyi millileştirme isteği ve bir burjuvazi sınıfından mahrum olma gibi sebeplerle karma bir yöntemle işe başlamıştır. 1929 Büyük Ekonomik Buhran’ın getirdiği sarsıntıyla 1930’ların başından itibaren sert bir devletçiliğe dönüşerek seyreden tek parti yönetiminin ekonomik anlayışı, 1930’ların sonu itibariyle devletçiliğin savaş ekonomisiyle birleşmesiyle devam etmiştir. Ancak bütün bu süreçlerde, ekonomik zorluklar içinde olan halkın durumu yönetim nazarında öncelik kesbetmemiştir. En azından halkın büyük çoğunluğunun algısının bu yönde olduğu söylenebilir. Bunun en önemli göstergelerinden birinin de 1950’de yapılan ilk serbest seçimde halkın tek partiye göstermiş olduğu menfi tavırdır. Bu tavrın mühim sebeplerinden birini ekonominin teşkil ettiği tarihi bir gerçekliktir. Tek parti yönetiminin ekonomik performansının bir değerlendirilmesi olmayan bu çalışma, dönemin ekonomik politikalarının yarattığı sosyolojinin tespitinden ibarettir. Çalışma literatür taramasına dayalı tasviri bir yöntemle ele alınmıştır.
Keywords
Abstract
This study deals with the social reflections of the economic policies implemented in the single-party period between 1923-1950. The main subject of the study is not the economic successes or failures of the single-party period. The main subject of the study is to what extent the economic policies followed in this period are aimed at increasing the welfare of the people. The economic policies of the single party, which has remained in power for more than a quarter of a century, have shown some changes according to the conditions. On the other hand, the economic policy of the single party showed integrity in postponing the economic welfare of the people. The influence and priority of bureaucratic modernization from above also played a role in this approach. The economic policy of this period started with a mixed method due to various reasons or necessities. The economic policy of the single party has turned into a harsh statism since the early 1930s, with the shock of the Great Economic Depression of 1929. By the end of the 1930s, the war economy has added to the hard statism understanding of the single party. However, in all these processes, the situation of the people in economic difficulties has been not a priority in the eyes of the administration. At least, it is a fact that the perception of the majority of the public is in this direction. The most concrete indicator of this is the negative attitude of the people towards the single party in the first free election held in 1950. One of the important reasons for this attitude was the economic situation. This study is not an evaluation of the economic performance of the single-party government. The study consists of the determination of the sociology created by the economic policies of the period. The study has handled with a descriptive method based on literature review.
Keywords
- Aksu, Levent. (2006). “Atatürk Dönemi (1923-1938) Para ve Kambiyo Politikası”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 160, ss. 111-132.
- Akşin, Sina (2002). Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye 1908-1980, İstanbul: Cem Yayınevi.
- Apak, Kemalettin (1958). Ana Çizgileriyle Türkiye’deki Masonluk Tarihi, İstanbul: Türkiye Mason Derneği Yayınları.
- Apak, Sudi ve Tavşancı, Aykut (2008). “Türkiye’de Yabancı Bankacılığın Gelişimi ve Ekonomi Politikaları ile Uyumu”, Maliye Finans Yazıları, S. 80, ss. 33-53.
- Aron, Raymond (1976). Demokrasi ve Totalitarizm, Çev. Vahdi Atalay, İstanbul: Kültür Bakanlığı Millî Eğitim Basımevi.
- Atatürk (1952). Söylev ve Demeçler II (1906-1938), Ankara: Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları.
- Atatürk, Mustafa Kemal (1989). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I-II-III, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
- Aydemir, Şevket Süreyya (1975). Tek Adam Mustafa Kemal, 3. Cilt, 1922-1938, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Başar, Ahmet Hamdi (1981). Atatürk’le Üç Ay, Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari Bilimler Akademisi.
- Boratav, Korkut (1977). “1923-1939 Yıllarının İktisat Politikası Açısından Dönemlendirilmesi”, Atatürk Döneminin ekonomik ve Toplumsal Sorunları, 1923-1939 Sempozyumu, İstanbul: Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği Yayınları.
- Boratav, Korkut (1982). Türkiye’de Devletçilik, Ankara: Savaş Yayınları.
- Dağlı, Erkan (2016) “Yayınlanmamış Bir Röportaj, Emil Ludwig’in Mustafa Kemal Paşa ile Mülakatı”, Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 16, ss. 1-16.
- Demirci, Fatih (2006). “Kadro Hareketi ve Kadrocular”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 15, ss. 35-54.
- Erdoğan, Caner (2017). “Tek Parti İktidarı Döneminde (1923-1950) Cumhuriyet Halk Partisi’nin İdeolojik Değişim ve Dönüşüm Sürecinin Çözümlenmesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/51, ss. 270-279.
- Günal, Erdoğan (2012). “Türkiye’de Siyaset ve Demokrasi”, Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Ed. Mehmet Zincirkıran, Bursa: Dora Yayıncılık.
- Halei William (1981). The Political and Economic Development of Modern Turkey, Londra: Croom Helm.
- Hatipoğlu, Atakan (2012). CHP’nin İdeolojik Dönüşümü: Kemalizm’den Demokrasiye, İstanbul: Kaynak Yayınları.
- İleri, Ülkü (2008). “Tek Partili Dönem’de (1923-1946) İş Örgütlenmelerini Güçleştiren ve Hazırlayan Etmenler”, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 21/5-6, ss. 70-92.
- İlhan, Atilla (2021). Hangi Batı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- İlkin, Selim (1971). “Türkiye Milli İthalat ve İhracat Anonim Şirketi”, ODTÜ Gelişme Dergisi, S. 2, ss. 199-232.
- İnan, Afet (1969). Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün Yazıları, Ankara: TTK Yayınları.
- İnan, Ayşe Afet (1982). İzmir İktisat Kongresi: 17 Şubat-4 Mart, Ankara: TTK Yayınları.
- Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1964). Ankara, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Kaştan, Yüksel (2006). “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Partili Dönemden Çok Partili Döneme Geçişte CHP’nin Yönetim Anlayışındaki Gelişmeler (1938-1950)”, Sosyal Bilimler Dergisi, 8/1, ss. 123-140.
- Kayıran, Mehmet ve Saygın, Selami (2019). “İzmir İktisat Kongresi”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, Cilt 2 Sayı 5, ss. 27-70.
- Keyder, Çağlar (1979). “The Political Economy of Turkish Democracy”, New Left Review, 115, ss. 3-21.
- Keyder, Çağlar (1993). Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye: 1923-1929, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Koç, Altuğ (2014). CHP’de Ortanın Solu Söylemi ve 1965 Seçimleri, İstanbul: Dezanj
- Koçak, Cemil (2013). Tarihin Buğulu Aynası: Efsaneler Çökerken, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Koçtürk, Murat O ve Gölalan, Meryem (2021). “1923-1950 Türkiye Ekonomisinin Yapısal Analizi”, Üçüncü Sektör Kooperatifçilik, 45/2, ss. 48-65.
- Köker, Levent (2007). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Küçükömer, İdris (2009). Batılılaşma: Düzenin Yabancılaşması, İstanbul: Profil Yayıncılık.
- Mango, Andrew (2018). Atatürk: Modern Türkiye’nin Kurucusu, Çev: Füsun Doruker, İstanbul:
- Okyar, Ali Fethi (1987). Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Feshedildi?, Haz: Nermin Kırdar, İstanbul.
- Orhan, Ayhan (2009). “Tek Partili Yılların Ekonomi-Politiği ve Kadro Hareketi”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, ss. 120-147.
- Ortaylı, İlber (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk, İstanbul: Kronik Kitap.
- Ökçün, Gündüz (1971). Türkiye İktisat Kongresi: 1923-İzmir, Ankara: A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
- Parasız, İlker (1998). Türkiye Ekonomisi: 1923’den Günümüze Türkiye’de İktisat ve İstikrar Politikaları, Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları.
- Peker, Recep (1984). İnkılâp Dersleri, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Rozaliyev, Y. N. (1978). Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Özellikleri 1923-1960, Çev: Azer Yaran, Ankara: Onur Yayınları.
- Sabır Hasan (2006). Atatürk’ün Ekonomi Anlayışı, Sayıştay Dergisi, S. 62, ss. 3-19.
- Sarc, Ömer Celal (1983). “Atatürk Döneminde Türkiye Ekonomisi ve İktisat Politikaları”, Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk, İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
- Soyak, Alkan (2003). “Türkiye’de İktisadi Planlama: DPT’ye İhtiyaç Var mı?”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4/2, ss. 167-182.
- Soyak, Hasan Rıza (1973). Atatürk’ten Hatıralar, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Şahinkaya, Serdar (2014). Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923), Ankara: İnönü Vakfı, Siyasal Bilgiler Fakültesi.
- Şeker, Kadir (2011). “Tek Parti Dönemi Ekonomik Politikaları ve Özel Teşebbüs Yatırımlarına Bir Örnek: Nuri Demirağ Tayyare Atölyesi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 23, ss. 129-143.
- Şener, Mustafa (2015). “1923-1945 Burjuva Uygarlığının Peşinde”, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Siyasal Hayat, Haz. Gökhan Atılgan vd., İstanbul: Yordam Kitap Yayınları.
- Tahir, Kemal (2011), Bozkırdaki Çekirdek, İstanbul: İthaki Yayınları.
- Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim (1982). Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçilik Oluşumu, Ankara: ODTÜ Yayınları.
- Toprak, Metin (2008). “Osmanlı’dan Devreden Kriz Potansiyeli ve Tel Parti Dönemi Ekonomik Krizleri”, MPRA, No. 9090, ss. 598-614.
- Toprak, Zafer (1983). Türkiye’de Milli İktisat (1908-1918), Ankara: Yurt Yayınları.
- Tunçay, Mete (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Vural, İstiklal Yaşar (2008). Atatürk Dönemi Maliye Politikaları: Liberal İktisattan Karma Ekonomiye, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 20, ss. 77-114.
- Yıldız, Ahmet (2007). Ne Mutlu Türküm Diyebilene: Türk Ulusal Kimliğinin Etno-seküler Sınırları (1919-1938), İstanbul: İletişim Yayınları.
- Yücel, Hüseyin (2017). Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu ve Gelişimi, Ankara: Türkiye Barolar Birliği
- Zürcher, Erik Jan (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gönen İstanbul: İletişim
