FİNANSAL RİSK YÖNETİMİNDE OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN ETKİNLİĞİ: TÜRKİYE’DE OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN İŞLEM HACMİ
Author :
Abstract
Finansal piyasalarda yaşanan kur, faiz ve fiyat değişimlerindeki belirsizliklere ve bu belirsizliklerin neden olduğu risklere karşı korunmada, türev piyasası ürünlerine duyulan gereksinim, 1970’li yıllarda Uluslararası Para Sistemi olan Bretton Woods Para Sisteminin sona erdirilmesi ve yaşanan petrol krizleri nedeniyle daha da artmıştır. Türev piyasalar; türev ürünler olan forward, futures, swap, opsiyon sözleşmelerine ait alım satım anlaşmalarının bugünden yapıldığı, yükümlülüklerin gelecek bir tarihte yerine getirilmesi şartını koyan piyasalardır. Türev ürünler, getirileri ve değerleri başka bir ürünün (tahvil, hisse senedi, emtia, faiz, yabancı para vb.) getirileri ve değerlerine bağlı olan finansal araçlardır. Bir türev ürün çeşidi olan opsiyon sözleşmeleri, vadeli bir işlemdir ve ödenen bir miktar prim karşılığında, alıcısına standartları işlem gördükleri borsalar tarafından önceden belirlenmiş olan şartlar (nitelik, fiyat, miktar, teslimat şartları) ile bir işlemi gerçekleştirip gerçekleştirmeme hakkı veren sözleşmelerdir. Opsiyon sözleşmelerini esnek bir yapıya sahip kılan opsiyonu kullanma hakkı, finansal piyasalarda işlem gören diğer türev ürünler olan; forward, futures, swap sözleşmeleri karşısında, opsiyon sözleşmelerine önemli bir üstünlük sağlamaktadır. Bu hak, aynı zamanda opsiyon sözleşmelerinin finansal risklerden korunma ve risklerin yönetilmesinde, diğer türev ürünlere kıyasla daha çok tercih edilme nedenidir. Opsiyon sözleşmelerinin 17.yüzyılda Hollanda ve İngiltere’de, 1860’lı yıllarda ise ABD’de önemli yer tuttuğu bilinmektedir. ABD’de 1973 yılına kadar tezgahüstü (organize olmayan) piyasalarda işlem gören opsiyon sözleşmelerinin, 1973 yılında, Chicago Board Options Exchange’in (CBOE) kurulmasıyla standart hale getirildiği, ilk hisse senedi alım opsiyon sözleşmelerinin 1977 yılında işleme açıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, opsiyon sözleşmelerinin türleri, özellikleri ve fiyatlandırılması anlatılmış; finansal risk olan kur ve faiz oranı riski yönetiminde opsiyon sözleşmelerinin kullanımı örneklerle açıklanmıştır. Ayrıca, opsiyon sözleşmelerinin Türkiye’deki işlem hacmine değinilmiştir.
Keywords
Abstract
The need for derivatives market products in hedging against the uncertainties in exchange rate, interest and price changes in financial markets and the risks caused by these uncertainties has increased even more by reason of the fact that the Bretton Woods Monetary System, which was the International Monetary System in the 1970s, was brought a close and due to the oil crises encountered as well.. Derivative markets are the markets where the purchase and sale agreements of forward, futures, swap and option contracts, which are derivative products, are concluded at this moment in time, and which stipulate that the obligations to be fulfilled at a future date. Derivative products are financial instruments of which returns and values depend on the returns and values of another product (bonds, stock certificates, commodities, interest, foreign currency, etc.). Option contracts, which are a form of derivative product, are futures and they are the ones that grant the buyer the right whether to perform a transaction or not upon the conditions (quality, price, quantity, delivery conditions) predetermined by the exchanges in which they are traded, in return for a certain premium paid. The right to exercise the option, which makes option contracts flexible, provides a significant advantage to option contracts over forward, futures and swap contracts, which are other derivative products traded in financial markets. This right is also the reason why option contracts are by comparison preferred more than other derivatives in hedging and managing risks. It is known that option contracts had an important place in the Netherlands and England in the 17th century, and as for the USA in the 1860s. It is seen that options contracts which were traded in over-the-counter (unorganized) markets in the USA until 1973, were standardized with the establishment of the Chicago Board Options Exchange (CBOE) in 1973, and the first stock purchasing option contracts were opened up for trading in 1977. In this study, not only the types, features and pricing of option contracts are represented but also the use of option contracts in the management of currency and interest rate risk, which is a financial risk, is exemplified. Besides above, the trading volume of option contracts in Turkiye is referred to.
Keywords
- Akgüç, Ö. (2013). Finansal Yönetim. (8.Basım). İstanbul: Avcıol Yayınları.
- Altuğ, O., Ünkaya, G. ve Ersoy, A. (1996). Banka İşlemleri ve Muhasebesi. (2.Basım). İstanbul: Evrim Yayınları.
- Aydın, N., Kayacan M., Sayılır, Ö., Taylan A.S., Afşar, A. (2012). Borsaların Yapısı ve İşleyişi. (1.Basım). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Bak, B. (2009). Borsa Opsiyon Sözleşmesi. S.B.F. Dergisi, Ankara Üniversitesi. 64 (4).
- Başoğlu, U., Ceylan, A. ve Parasız, İ. (2009). Finans Teori Kurum Uygulama. (2.Basım). Bursa: Ekin Yayınları.
- Ceylan, A. ve Korkmaz, T. (2007). Finansal Teknikler. (6. Basım). İstanbul: Ekin Yayınevi.
- Chambers, N. (2012). Türev Piyasalar. (4.Basım). İstanbul: Beta Yayınları.
- Civan, M. (2010). Sermaye Piyasası Analizleri ve Portföy Yönetimi. (1.Basım). Bursa: Ekin Yayınları. Chambers, N. (2012). Türev Piyasalar. (4.Basım). İstanbul: Beta Yayınları.
- Çalışkan, T. (2007). Opsiyon Sözleşmeleriyle Hammadde Maliyetlerinin Azaltılma İmkanları: Bandırmada Kanatlı Sektöründe Faaliyet Gösteren Halka Açık Bir Şirkette Uygulama Denemesi. Bandırma İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, (7). Balıkesir Üniversitesi. Erişim Tarihi:10 Aralık 2013. http://bjmer.net.
- Çelik, İ. (2012). Vadeli İşlem Piyasasında Fiyat Keşfi – İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında Ampirik Bir Uygulama. Türkiye Bankalar Birliği, Yayın No:283
- Doğukanlı, H. (2001). Uluslararası Finans. (1. Basım). Adana: Nobel Yayınları.
- Ersan, İ. (1998). Finansal Türevler: Futures, Options, Swaps. (2. Basım). İstanbul: Literatür Yayınevi.
- Güngör, B. (2001). Finansal Türevlerin Muhasebeleştirilmesi. İ.İ.B. Dergisi, Atatürk Üniversitesi. 15 (1-2).
- Hull, J.C. (2009). Options, Futures, and Other Derivatives. (Seventh Edition). Pearson Prentice Hall.
- İşleyen, İ.Ş. (2012). Gelir Vergisi Kanunu Kapsamında Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerinden Elde Edilen Gelirlerin Vergilendirilmesi. Mali Çözüm Dergisi, ISMMMO. (117).
- Kabakçı, A. (2012). Opsiyon Duyarlılık Parametrelerinin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma. S.B.E. Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi. 14 (2).
- Karaca, N. ve Durmuşkaya, S. (2006). Opsiyon Sözleşmelerine İlişkin İşlemlerin Muhasebeleştirilmesi. Mali Çözüm Dergisi, ISMMMO.
- Kayahan, C., Akçay, M.B., Memiş, C., Yürükoğlu, Ö.Ö. (2010). Türk Reel Sektörünün Kur Riskinden Korunmada Opsiyon Kullanımı ve Algılanan Volatilitenin Korunma Maliyetlerine Etkileri. İ.İ.B.F. Dergisi, Süleyman Demirel Üniversitesi. 15 (1).
- Kurtay, S. (1997). Foreign Currency Options Market Structure, Pricing, Strategies and Accountancy. (1.Basım). Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
- Levi, M.D. (1990). International Finance: The Markets and Financial Management of Multinational Business. McGraw-Hill.
- Levi, M.D. (2005). International Finance. (Fourth Edition). New York: Routledge Taylor&Francis Group.
- Organ, İ. ve Bozdoğan, D. (2012) Türkiye’de Opsiyon Sözleşmelerinin Kullanım Alanı ve Vergilendirilmesi. Yeni Fikir Dergisi. 5 (9).
- Özharar, A., Dirlik, B., Çokaklı, O.S., Ülgür, T., Emecan Z. (2005). Opsiyonların Riske Maruz Değerinin (RMD) Hesaplanması. Bankacılar Dergisi, Türkiye Bankalar Birliği.
- Taş, O., Yaşaroğlu, Ç., Tokmakçıoğlu, K. (2007). Finansal Opsiyonlarla Reel Opsiyonların Karşılaştırılması ve Gerçek Bir Yatırım Projesinde Reel Opsiyonların Hesaplanması. İ.İ.B.F. Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi. 22 (2).
- Teker Leblebici, D., Akçay, M.B. ve Akçay, G. (2008). Reel Sektör Kur Riski Yönetiminde Forward ve Opsiyonların Performans Değerlemesi: Ampirik Bir Uygulama. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (23). Erişim tarihi: 05 Ocak 2014, www.esoder.org
- Ward, R.W. (2004). Options and Options Trading: A Simplified Course that Takes You from Coin Tosses to Black- Scholes. McGraw-Hill.
- Yavilioğlu, C. ve Delice, G. (2006). Tezgah-Üstü Türev Piyasaları: Bir Değerlendirme. Maliye Dergisi. Sayı:151.
- Yıldıran, M. (2004). İhracat Yapan İşletmelerin Kur Riski Yönetiminde Yeni Mali Yöntemleri Kullanım Sıklığı Üzerine Bir İnceleme. İ.İ.B.F. Dergisi, Süleyman Demirel Üniversitesi. 9 (2).
- Yılmaz, M.K. (1998). Hisse Senedi Opsiyon İşlemlerinin Türkiye Açısından Getireceği Potansiyel Ekonomik ve Finansal Etkiler. Active Bankacılık ve Finans Dergisi. 1 (1).
- Yumurtacı, G. (2012). Opsiyon Sözleşmeleri. Gündem Dergisi, TSPAKB.
