Author :
Abstract
Rüşvet kelimesi, sözlükte "haksız bir menfaat sağlamak için verilen ödül, ücret veya ödenen bedel" anlamlarına gelir ve "reşv" kökünden türetilmiştir. Fıkıh literatüründe ise rüşvet, bir kişinin yetki, görev veya nüfuzunu kötüye kullanarak elde ettiği gayri meşru menfaat olarak tanımlanır. Rüşvet, karşılıklı çıkar ilişkilerine ve iltimasa dayandığı için, "musânaa" (karşılıklı iyilik yapma) ve "muhâbât" (kayırma) gibi terimlerle de ifade edilir. Rüşveti veren kişiye "râşî", alan kişiye "mürteşî" ve aracılık yapan kişiye ise "râiş" denir. Rüşvet, tarih boyunca süreklilik gösteren ve toplumsal bir sorun olarak kabul edilen bir olgudur. Neredeyse her dönemde ve toplumda rastlanan bu sorun, özellikle doğal afetler (örneğin kıtlık, deprem gibi) ve savaş zamanlarında daha da yoğunlaşmıştır. Bu tür kriz dönemlerinde ekonomik ve sosyal yapılar bozulur, dolayısıyla rüşvetin alınıp verilmesi artar. Eski medeniyetlerde, Hint, Sümer, Mısır, İran ve Yunan gibi toplumlarda da bu sorun, yönetici sınıfı sıkça zor durumda bırakmıştır. Özellikle adli rüşvetin cezası çok ağırdı ve bu ağır cezalar, bazen rüşvetin hediye gibi verilmesine yol açmıştır. Bu durum, hukuken yasadışı olan rüşvetin, görünüşte meşru ve yasal bir uygulama gibi algılanmasına sebep olmuştur.
Osmanlı Devleti'nde rüşvet, imparatorluğun her döneminde iktisadi, siyasi ve toplumsal alanlarda görülmüş bir olgu olmuştur. Osmanlı'daki ilk rüşvet vakası, Orhan Bey döneminde (1324-1362) askeri alanda yaşanmıştır. Bu dönemde Bursa'da kadı olan Çandarlı Kara Halil (Hayreddin) Paşa (1330-1387), askeri yaya sınıfının oluşturulması sırasında rüşvet alındığını kayıtlara geçirmiştir. Rüşvetin yaygınlaşması, Osmanlı Devleti’nin büyüyüp kurumsallaşmasıyla paralel bir şekilde gelişmiştir. Özellikle I. Beyazıt döneminde (1389-1402), rüşvet olayları önemli ölçüde artmış ve devlet işlerinde sıkça başvurulan bir yöntem haline gelmiştir. Bu dönemde, özellikle kadıların verdikleri hükümleri etkilemek amacıyla rüşvet verilmesi yaygınlaşmıştır. Bu durum, padişahı rahatsız etmiş ve rüşvet alan kadılarla ilgili çeşitli önlemler alınmasına neden olmuştur. Halkın düzenini bozan ikinci önemli etken ise vilayet kâtiplerinin kötü davranışlarıdır. Görevleri yazı işlerini yapmak olan bu kişiler, rüşvete bulaşarak halkın bazı üyelerinin sahip olduğu yarış atları veya av köpekleri gibi lüks eşyalara göz dikerler. Nefislerinin doyumsuz arzularını tatmin etmek amacıyla, at ve köpek toplamak için çeşitli yollar aramaya başlarlar. Bu süreçte, köle ve cariyelere el koymak gibi cesur adımlar atar, hatta onları nakit parayla pazarda satacak kadar ileri giderler. Genellikle ilim adamları, bir kişinin çeşitli devlet kademelerine gelmek için devlet adamlarının rüşvet aldığını belirtirler.
Keywords
Abstract
The word bribe means "a reward, fee or price paid to obtain an unfair benefit" in the dictionary and is derived from the root "reşv". In the literature of Islamic jurisprudence, bribe is defined as an illegitimate benefit obtained by a person by abusing his authority, duty or influence. Since bribery is based on mutual interest relations and favoritism, it is also expressed with terms such as "musânaa" (reciprocal favor) and "muhâbât" (favor). The person giving the bribe is called "râşî", the person receiving the bribe is called "mürteşî" and the person acting as an intermediary is called "râiş". Bribery is a phenomenon that has been continuous throughout history and is accepted as a social problem. This problem, which is encountered in almost every period and society, has become more intense especially during natural disasters (such as famine, earthquake) and war. In such crisis periods, economic and social structures are disrupted, and therefore the taking and giving of bribes increases. In ancient civilizations, such as India, Sumer, Egypt, Iran and Greece, this problem often put the ruling class in a difficult position. The penalties for judicial bribery were particularly severe, and these heavy penalties sometimes led to bribes being given as gifts. This situation caused bribes, which were legally illegal, to be perceived as a seemingly legitimate and legal practice. In the Ottoman Empire, bribery was a phenomenon seen in economic, political and social areas in every period of the empire. The first bribery case in the Ottoman Empire occurred in the military field during the reign of Orhan Bey (1324-1362). Çandarlı Kara Halil (Hayreddin) Pasha (1330-1387), who was a judge in Bursa during this period, recorded that bribes were taken during the formation of the military infantry class. The spread of bribery developed in parallel with the growth and institutionalization of the Ottoman Empire. Especially during the reign of Bayezid I (1389-1402), bribery incidents increased significantly and became a frequently used method in state affairs. During this period, bribery became widespread, especially in order to influence the decisions made by the judges. This situation disturbed the sultan and caused various measures to be taken against the judges who accepted bribes. The second important factor that disrupted the public order was the bad behavior of the provincial clerks. These people, whose job was to do the clerical work, engaged in bribery and set their eyes on luxury items such as race horses or hunting dogs owned by some members of the public. In order to satisfy the insatiable desires of their egos, they began to look for various ways to collect horses and dogs. During this process, they took bold steps such as seizing slaves and concubines, and even went so far as to sell them in the market for cash. Scholars generally state that statesmen took bribes in order for a person to come to various government positions.
