Author :
Abstract
Türk İslâm dünyasının önemli âlimi Mâtürîdî, nübüvveti ve peygamberi kabul etmeyen deistik teolojinin aksine vahyi, bilgi kaynakları arasında kabul eder. Doğruluğu mûcize ile sabit olan peygamberin verdiği haberin kabul edilmesi aklî bir gerekliliktir. Doğruya, hakikate, iyiye ve güzele ancak akıl-vahiy birlikteliği ile ulaşılabilir. İnsanda bulunan en aziz şey aklın yaratılış hikmeti; vahyi anlamada bir araç ve idrâk vasıtası olmasıdır. Evreni yaratan Tanrı’nın varlığını kabul etmekle birlikte vahyi ve peygamberi reddeden aklı yeterli gören düşünce tarzı Deizm’e göre Tanrı yarattığı aleme müdahil olmadığından insanlar üzerindeki onun herhangi bir yaptırımı yoktur. Tanrı’nın Peygamber göndermesi, buyruğu ve yasağı hikmetten yoksundur. Dinin ve ahlâkın kaynağı vahiy değil, insanın tabiatı ve aklıdır. Deist türü inançların ilah ve peygamber tasavvurlarının arka planını inceleyen Mâtürîdî’ye göre câhillik, fakirlik, dünya meşakkati ve duyuların aklı örtmesi ile akıl hakikat ve hikmetleri anlamaktan âciz olabilir. Yetenekleri belirlenmiş bir varlık olan akıl kendisi için çizilen alanı aşamaz. Eğer nübüvvet ve peygamberler olmasaydı bu âlem hikmetsiz sefeh, abes olurdu. Beşerî davranışlar ancak peygamberler sayesinde övgüye lâyık bir konum alabilir. Allah’ın bir çok hikmetle peygamber göndermesi yani risâlet, nübüvvet insanlığa ilâhî lütuf ve nimettir. Mâtürîdî’nin yaşadığı dönem Semerkand bölgesinde nübüvveti kabul etmeyen akımlar vardı. Sözgelimi Berâhime ve Sümeniyye, Tanrı inancına sahip olmakla birlikte nübüvvet ve vahyin hikmet bakımından anlamsız olduğunu, mûcize’nin de sihre benzediğini iddia ederek peygamberliği kabul etmemekteydi. Dün olduğu gibi günümüzde deizm nübüvvet kurumu üzerinden tartışılmaktadır. Günümüz çağdaş deist türü akımların nübüvveti, vahyi, peygamberi ve mûcizeyi kabul etmemelerinin arka planında aynı tür fikir ve söylemlerinin olması, Mâtürîdî’nin deist görüşleri eleştirirken kullandığı aklî deliller ile metodunun günümüzde de hâlâ geçerliliğini koruduğu söylenebilir. Bu çalışmada Mâtürîdî’de deizm nübüvvet görüşlerinin eleştirisi incelenmektedir.
Keywords
Abstract
Abu Mansur al-Maturidi, an important scholar of the Turkish-Islamic world, accepts revelation among sources of knowledge, unlike deistic theology, which does not accept the prophethood (nubuvvah) and the prophets. It is a mental necessity to accept the news given by the prophet, whose truth is fixed by a miracle. The truth, the reality, the good and the good can only be achieved through the combination of reason and revelation. The most cherished thing found in man is that the mind is the wisdom of creation; a means of understanding the revelation and a means of understanding. According to deism, the mind that accepts the existence of the God who created the universe but rejects the revelation and the prophet is sufficient, because God is not involved in the world he created, there is no sanction for him on the people. God’s sending of a prophet, his command, and his ban lack wisdom. The source of religion and morality is not revelation, but the nature and mind of man. According to Maturidi, who studied the background of deist-type beliefs visions of deities and prophets, ignorance, poverty, world struggle and the concealment of the senses and the reason can be incapable of understanding the truth and wisdom. The mind, an entity whose abilities are determined, cannot transcend the realm drawn for itself. If it were not for the prophethood and the prophets, this world would be useless without wisdom. Only through prophets can human behavior take a commendable position. Allah's sending of a prophet with a lot of wisdom, that is, the prophethood, is divine grace and blessing to humanity. Al-Maturidi lived in the region of Samarkand there were movements that did not accept prophethood. For example, Berahime and Sumeniyya did not accept prophethood, claiming that the revelation and the revelation were meaningless in terms of wisdom, and that the miracle was similar to magic. Today, as it was yesterday, deism is discussed through the institution of prophethood. The same kind of ideas and discourses against the prophethood, the revelation, the prophet and the miracle of contemporary deist movements, It can be said that al-Maturidi's method is still valid today with the mental evidence he used in criticizing deist views. In this study, the critique of deism’s nubuvvah (the prophethood) view is examined according to al-Maturidi.
Keywords
- Abdülcebbâr, K. (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, çev. İ.Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Akbulut, A. (1992). Nübüvvet Meselesi Üzerine, Ankara: Birleşik Kitapevi.
- Akyüz, T. (2015). Ebûbekir Zekeriyyâ Er-Râzî’nin Felsefî Görüşleri, İstanbul: Ravza Yayınları.
- Altıntaş, R. (1995). Kur’an’da Hidâyet ve Dalâlet, İstanbul: Pınar Yayınları.
- Aslan, İ. (2014). “İmam Matüridi’nin Deist Eleştirilerine Karşı Nübüvvet Savunusu”, Kelam Araştırmaları, c. 12, sy. 2, ss. 33-54.
- Aydın, M.S. (1990). Din Felsefesi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
- Aygün, A. (2019). “Ebû Bekir Râzî ve Felsefî Düşünce Sistemi”, İslâmî Araştırmalar, c. 30, sy. 1, ss. 42-57.
- Bayrakdar, M. (1998). İslâm Felsefesine Giriş, Ankara: TDV Yayınları.
- Biçer, R. (2004). “Mâtürîdî’ye Göre Hidayete Engel Olan Beşerî Zaaflar ve Tezahürleri”, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 8, sy. 1, ss. 41-59.
- Bigiyev, M.C. (2001). Büyük Mevzularda Ufak Fikirler, İstanbul: Kitabiyat Yayınları.
- Bilmen, Ö.N. (1972). Muvazzaf İlm-i Kelâm, İstanbul: yy.
- Bolay, S.H. (1997). Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Cürcânî, S.Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ö.Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- Cüveynî, İ.H. (2010). Kitâbu’l-İrşâd ilâ Kavâtıʿi’l-edilleti fî Usûli’l-İʿtikad, çev. A.B. Baloğlu vdğrl, Ankara: TDV. Yayınları.
- Çağlayan, H. (2016). Etik Açıdan Maturidi’nin Hidayet Anlayışı, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Çolak, E.Y. (2002). “Kur’an-ı Kerim’de Mûcize Üzerine Bir Araştırma”, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dorman, M. E. (2009). “Deizm ve Eleştirisi: Tarihsel ve Teolojik Bir Yaklaşım”, Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Düzgün, Ş.A. (2009). Allah, Tabiat ve Tarih, Ankara: Lotus Yayınları.
- Düzgün, Ş.A. (2015). “Varlık”, Kelâm El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Düzgün, Ş.A. (2017). “Deizm: Öncü İsimler ve Temel Doktrin”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar Ve Deizm, Uluslararası Din Karşıtı Çağdaş Akımlar Ve Deizm Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı, ed. V. Sönmez, Van: Ensar Neşriyat, ss. 1-3.
- Erdem, H. (1994). “Deizm”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul: TDV Yayınları, ss. 109-111.
- Erdoğan, İ.H. (2018). “Deizm ve Tabii Din Arayışı Bağlamında Bir Analiz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. 11, sy. 57, ss. 798-804.
- Gazâli, E.H. (2004). el-İktisâd fi’l-İtikâd, çev. A. Duran, İstanbul: Hikmet Neşriyat.
- Harman, V. (2017). “Kelâm İlminin Deizm Eleştirisi Bağlamında Akıl Ve Âlem Tasavvuru”, Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 3, sy. 1, ss.13-51.
- Isfehani, R. (1992). el-Müfredât fî Garîbi’l- Kur’ân, tahk. S.A. Ravâviri, Beyrut: yy.
- İzmirli, İ.H. (1981). Yeni İlm-i Kelâm, haz. S. Hizmetli, Ankara: yy.
- Karadeniz, O. (2015). “Nübüvvet ve Vahiy”, Kelâm El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
- Karaman, H. (2018). “Ebû Bekir er-Râzî: İlhadın Gölgesinde Bir Filozof”, İslâm Felsefesi, Tarih ve Problemler, ed. M.C. Kaya, İstanbul: TDV Yayınları.
- Kaya, M. (2007).“Râzî, Ebubekir”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.34, İstanbul: TDV. Yayınları. ss. 479-485.
- Mâtürîdî, E.M. (2005a). Kitabu’t-Tevhid, haz. B.Topaloğlu-M.Aruçi, Ankara: İSAM Yayınları.
- Mâtürîdî, E.M. (2005b). Te’vîlâtü’l-Kur’ân, neşr. B.Topaloğlu, İstanbul: Mizan Yayınları.
- Nesefi, E.M. (2004). Tabsıratü’l-Edille fi Usuli’d-Din, Ankara: DİB Yayınları.
- Oral, O. (2013). “İlmin Ulaşacağı En Son Nokta Olması Açısından Mûcize’nin Hikmetleri”, Uluslararası Rusya Araştırmaları Dergisi, c. 6, sy. 2, ss. 1-18.
- Oral, O. (2015). “Mâtürîdî’ye Göre Peygamberlerin Gönderiliş Hikmetleri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.3, sy.2, ss.225-251.
- Oral, O. (2018). Mâtürîdî’nin Hikmet Anlayışı, Mauritius: Lap Lambert Academic Puplishing.
- Öztürk, Y. (2015). Deizm Teofilozofik Bir Tahlil, İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
- Paine, T. (2010). The Age of Reason, terc. A.İ.Dalgıç, Akıl Çağı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
- Râzî, E. (2016). Felsefe riaseleleri, çev. M.Kaya, İsanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu
- Râzî, E.H. (1977). A’lamü’n-Nübüvve, neşr. S.es-Savi-G.R.Avani, Tahran: Imperial Iranian Academy of Philosophy.
- Râzî, F. (1981). Mefâtihu’l-Gayb, Beyrut: Darü’l-Fikr.
- Râzî, F. (1987). el-Metâlibü’l-Âliye mine’l ilmi’l-İlahi, tahk. A.Hicâzî es-Sekka, Beyrut: y.y.
- Sabunî, N. (1995). el-Bidaye fi Usuli’d-Din, Ankara: DİB Yayınları.
- Şehristânî, E.F. (1984). el-Milel ve’n-Nihal, haz. M.S.Kilânî. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife.
- Taftazânî, S. (1989). Şerhu’l-Makâsıd, tahk. A.Umeyra, Beyrut: yy.
- Taftazânî, S. (2013). Şerhu’l-Akâid, haz. S.Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Topaloğlu, B.-Çelebi, İ. (2010). Kelam Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları.
- Tümer, G. (1992). “Brahmanizm”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.6, İstanbul: TDV.Yayınları, ss. 329-333.
- Yar, E. (2009). “Müslüman Kelâmında Elçilik”, İslâm’da Peygamber İnancı, Diyarbakır Sempozyumu 15-17 Eylül 2006, Ed. İ. Coşkun, İstanbul: Ensar Yayınları, ss.142-152.
- Yavuz, Y.Ş. (2007). “Nübüvvet”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, c.33, İstanbul: TDV. Yayınları,
- Zemahşerî, E.K. (2017). el-Keşşâf An Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl Fi Vucûhi’t- Te’vîl, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
