Author :
Abstract
Klasik Türk şiirinde aşk ve şarap, birbiriyle özdeşleşmiş iki kavram olarak karşımıza çıkar. Öyle ki aşk, çoğu zaman şarapla benzerlik ilişkisi içinde ele alınır ya da söz konusu benzerlik ilişkisi daha da ileri bir boyuta taşınarak şarap istiâre yoluyla aşk yerine kullanılır. Bu özdeşliğe bağlı olarak aşkla birlikte kullanılan birçok malzemenin aynı zamanda şarap için de kullanıldığı ve böylece her iki unsur için ortak bir kavram alanının oluştuğu görülür. At ve onun tamamlayıcı unsurları da söz konusu ortak malzemenin bir parçası durumundadır. Ancak, aşk ve şarap ile at arasında kurulan ilgi ve ilişkiler hem “doru at” hem de “koyu kırmızı şarap” anlamlarına gelen “kümeyt” kelimesi sebebiyle diğer unsurlara göre çok daha farklı ve ileri bir boyutta karşımıza çıkar. Bu çalışmada, müstakil sâkî-nâmelerin ve dîvânların taranması sonucunda tespit edilen beyitler ışığında klasik Türk şiirinde aşk ve şarap ile at arasında kurulan ilgi ve ilişkilerin arka planında yer alan gerekçeler irdelenmeye çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
In classical Turkish poetry, love and wine appear as two concepts that are identified with each other. Indeed, love is often dealt with in the context of its similarity to wine or this relationship of similarity is carried even further, and wine is used in place of love through figures of speech. Due to this identicalness of love to wine, many materials used with love are also used with wine, thus forming a common pool of concepts for both love and wine. The horse and its complementary elements are also included in this common pool of concepts. However, the associations and relationships between love/wine and horse appear in a much different and advanced dimension than other elements due to the word “kümeyt,” which means both “a bay” and “dark red wine.” This paper presents an examination of the reasons underlying the associations and relationships established between love/wine and horse in classical Turkish poetry in light of the couplets determined as a result of reviewing separate sâkî-nâmes and dîvâns.
Keywords
- Abdurrahman Câmî (2016). Aşk ve Şaraba Dâir-Levâmi. (çev. Tâhirü’l-Mevlevî) İstanbul: Litera Yayıncılık.
- Aksoyak, İ. Hakkı (2011). Hırkayı (Deveyi, Şalvarı) Şaraba Vermek Söyleyişi Üzerine Art- Zamanlı Yöntemle Bir Deneme. Millî Folklor, 91, 85-90 http://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=91&Sayfa=82 (27.09.2019).
- Andrews, Walter G. (2017). Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı. (çev. Tansel Güney) İstanbul: İletişim Yayınları.
- Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Dîvânı. (haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 (28.09.2019).
- Arslan, Mehmet (2012). Sâkî-nâmeler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- Azîzüddîn Nesefî (2004). İnsân-ı Kâmil. (çev. A. Avni Konuk) İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
- Bâkî Dîvânı. (haz. Sabahattin Küçük) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 (03.10.2019).
- Can, Şefik (2015). Dîvân-ı Kebîr-Seçmeler (Cilt 1-2). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
- Ceylan, Ömür-Yılmaz, Ozan (2005). Hazâna Sürgün Bahâr-Keçecizâde İzzet Molla ve Dîvân-ı Bahâr-ı Efkâr. İstanbul: Kitap Sarayı.
- Çavuşoğlu, Mehmed-Tanyeri, M. Ali (1987). Zâtî Dîvânı (Gazeller Kısmı-III. Cilt). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Çınarcı, Mehmet Nuri (2016). Seyyid Ebulkâsım Nebâtî ve Sâkînâmesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (55), 93-126 http://www.turkiyatjournal.com/Makaleler/854448766_6%c3%a7%c4%b1narc%c4%b1.p df (04.09.2019).
- Demirel, Şener (2005). Hüsn ü Aşk’ta Ateşle İlgili Teşbih Unsurları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15) 2, 81-105 http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt15/sayi2/81-105.pdf (03.09.2019).
- Devellioğlu, Ferit (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi
- Dilçin, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Doğan, Ahmet (2017). Hüsn ü Aşk-Aşk’ın Kalb’e Yolculuğu. İstanbul: Değişim Yayınları.
- Frager, Robert (2018). Kalp, Nefs ve Ruh-Tasavvuf Psikolojisinde Gelişim, Denge ve Uyum. (çev. İbrahim Kapaklıkaya) İstanbul: Sufi Kitap.
- Hamdullah Hamdî Dîvânı. (haz. Ali Emre Özyıldırım) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10616,metinpdf.pdf?0 (06.09.2019).
- İpekten, Halûk (1974). İsmetî Dîvânı. Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
- Kanar, Mehmet (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü (Cilt 1-2). İstanbul: Say Yayınları. (2012). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
- Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı. (haz. Mehmet Kırbıyık) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56426,katib-zade-sakib-divanipdf.pdf?0 (23.09.2019).
- Kaya, Bülent (2017). Klasik Türk Şiirinde Ata Benzetilen Dinî-Tasavvufi Kavramlar. Sosyal Bilimler Dergisi, (14) 7, 305-322 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/386975 (08.09.2019).
- Küçük, Sabahattin (1999). Antakyalı Münîf Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî (2015). Mesnevî-i Ma’nevî. (çev. Derya Örs-Hicabi Kırlangıç) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı http://www.ekitap.yek.gov.tr/Home/Show2?BOOK_NO=55 (10.09.2019).
- Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı. (haz. Ekrem Bektaş) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0 (01.09.2019).
- Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı. (haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs) İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları. (2013). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi (Cilt 2). (haz. Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı http://www.ekitap.yek.gov.tr/Home/Show2?BOOK_NO=1&CILT_NO=2 (05.09.2019).
- Nedîm Dîvânı. (haz. Muhsin Macit) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (13.09.2019).
- Nehcî Dîvânı. (haz. Üzeyir Aslan) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55752,nehci-divanipdf.pdf?0 (15.09.2019).
- Nigârî Dîvânı. (haz. Azmi Bilgin) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0 (06.09.2019).
- Onay, Ahmet Talât (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Akçağ
- Ögke, Ahmet (1997). Kur’an’da Nefs Kavramı. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Özgül, Ahmet Necâtî (2005). Nefs-i Emmâre. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt 1). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Revânî Dîvânı. (haz. Ziya Avşar) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (02.09.2019).
- Saydam, M. Bilgin (2017). Deli Dumrul’un Bilinci-“Türk İslam Ruhu” Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları.
- Sehâbî Dîvânı. (haz. Cemal Bayak) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55746,sehabi-divanipdf.pdf?0 (03.09.2019).
- Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. (haz. Ahmet Yenikale) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 (15.09.2019).
- Şahin, Esma (2011). Osmanlı Şiirinde “Şaraba Rehin Verme” Metaforu. Yücel Dağlı Anısına, İstanbul: Turkuaz Yayınları https://www.academia.edu/1427197/Osmanl%C4%B1_%C5%9Eiirinde_%C5%9Earaba_ Rehin_Verme_Metaforu (28.08.2019).
- Şentürk, Ahmet Atillâ (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu-1. İstanbul: Osedam. (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu-2. İstanbul: Osedam.
- Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. (haz. Hasan Kavruk) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 (27.08.2019).
- Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Tatçı, Mustafa (2008). Yûnus Emre Dîvânı-Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları.
- Wilkinson, Kathryn (2011). Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller & İşaretler. (çev. Seda Toksoy) İstanbul: Alfa Yayınları.
- Yıldırım, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- http://www.kuranmeali.com/ (13.08.2019).
