Author :
Abstract
Türkiye ve İran köklü geçmişe sahip komşu ülkelerdir. Bu topraklar Timur’dan, Nadir Hanlığına ve Şah İsmail’e kadar uzun süre Türk hakimiyet alanı olmuştur. Bugün hala bu topraklarda yaşayan nüfusun 1/3 ü Türk'tür. Bu uzun zaman süreci içerisinde yer yer barışçıl yer yer de tansiyonu yüksek politikalar söz konusudur. Türkiye'nin bugünkü sınırlarından en eski olanı İran ile olan sınırdır ve bu sınırın tespiti 1699 yılına kadar dayanmaktadır. 560 kilometrelik bu sınır ortak maziyi tamamıyla ortadan kaldıramamıştır. O nedenle Cumhuriyet başlarında, Atatürk döneminde, barışçıl siyaset ve ötesinde ortak paktlarda birlikte hareket etmeler söz konusu olmuş ancak 1979-1990 yılları arası ilişkilerde farklı yaklaşımlar meydana gelmiştir. İran devrimi ve sonrasında yaşanan Irak ile olan savaşları laik ve demokratik Türkiye için soru işaretleri doğurmuştur. Katı laikçi çevrelerin aksine liberal politikalar yürüten Özal, din ve kültür anlayışındaki farklılıklardan ziyade ortak ekonomik fayda elde etmeye odaklanmıştır. Bahriye Üçok, Turan Dursun, Çetin Emeç ve Hatta Uğur Mumcu cinayetlerinde İran’ın etkisi olduğu kuşkuları tazeliğini korumaktadır. Laik ve teokratik uçlar arasında 1979-1990 yılları arasında yaşanan siyasi olaylar ve etkileri ana hatları ile makalenin konusunu teşkil etmektedir. Bu uluslararası politik süreci İran’ın resmi haber ajansı IRNA’nın Türkiye ile ilgili son 40 yıllık haber ve analizlerinin değerlendirilmesi ile desteklenmiştir. Böylece orijinal bulgular ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Keywords
Abstract
Turkey and Iran are neighboring countries with a long history. These lands have been the area of Turkish domination for a long time, from Timur to the Nadir Khan and Shah Is-mail. Today, 1/3 of the population still living in this land is Turkish. During this long peri-od, there were some peaceful and sometimes high-tension policies. Turkey's present bor-ders with Iran is the oldest line. The detection of this border dates back to 1699. This 560-kilometer border could not cut the common past. For this reason, at the beginning of the Republic, in the period of Atatürk, have acted peaceful politics and beyond, joint action in common pacts. Yet, there were different approaches in relations between 1979 -1990. The Iranian revolution and the war with Iraq have risen question marks for a secular and dem-ocratic Turkey. Unlike strict secularist circles, Özal focused on achieving common eco-nomic benefits than differences in religious and cultural understanding. The suspicions that Iran had an impact on the murders of Bahriye Üçok, Turan Dursun, Çetin Emeç, and even Uğur Mumcu stay fresh. The main topics of the article are the political events be-tween secular and theocratic assessment between 1979-1990 and their effects. This inter-national political process has supported by an evaluation of the last 40 years of news and analysis related to Turkey by Iran's official news agency (IRNA). Thus, the original find-ings have revealed.
Keywords
- Akyol , T. (1999). Osmanlı'da ve İran'da Mezhep ve Devlet. İstanbul: Doğan.
- As, E. (2010). XVI. YY. dan Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kadar Türk-İran Sınır Sorunları ve Çözümü . Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi , 219253 .
- Asgari, A. M. (2004). Iranian postmodernity: the rhetoric of irrationality? Critique: Critical Middle Eastern Studies , 113-123.
- Atuk, M. (2017). İran Şahı Rıza Pehlevi'nin Türkiye Ziyareti. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 219-247.
- Balkan, S., & Tiryaki, F. (2014). İran Mitolojisinin İslam Devrimindeki Rolü & Humeyni ve Şah’ın Söylemlerinin Analizi. Turkish Journal of Middle Eastern Studies, 85-113.
- Ballıkaya, A. (2019). Muhammed Musaddık Döneminde İran'da Petrolün Millileştirilmesi ve 1953 Darbesi. İstanbul Üniversitesi: http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/ET000812.pdf adresinden alındı
- Barındık, G. (2017, 03 07). Indıgo. 03 14, 2020 tarihinde https://indigodergisi.com/2017/03/cetin-emec-suikasti/ adresinden alındı
- Birdişli , F., & Gören , M. (2018). Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi Bağlamında Türkiye- İran Arasında Göç ve Sınır. İran Çalışmaları Dergı̇si, 11-38.
- Bostancı, M. (2013). Türk-Arap İlişkilerine Etkisi Bakımından Bağdat Paktı. Akademik Bakış Dergisi, 171-184.
- Cicioğlu, F., & Bayraktar, A. B. (2017). Türkiye’nin İran Politikasında Sivil Toplum Kuruluşları: 1990’lara ve 2000’lere Dair Bir Değerlendirme . Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 51 - 69.
- Çetinkaya, S. G. (2016). Bağdat Paktı'nın Kuruluş Sürecinde Türkiye'nin Ortadoğu ve Batı İle İlişkileri. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical , 1-29.
- Çev: Çeçen, H. (2019). İran İslam Cumhuriyeti Anayasası. İstanbul: Legal yayınevi.
- Daban, C. (2017). Turgut Özal Dönemi Türkiye Dış Politikası. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 77-96.
- Doster, B. (2012). Bir Bölgesel Güç Olarak İran’ın Ortadoğu. Ortadoğu Analiz, 44-51.
- Efegil, E. (2012). İran’ın Dış Politika Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar . Ortadoğu Analiz, 53- 68.
- Elhan, N. (2016). İran Devrimi’nin Türkiye’de Yansımaları: “İrancılık” ve “İrancı” İslamcılık. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 28-57.
- Ertosun, E. (2013). Dış Politikada Özal'lı Yıllar 1983-1993. Academıa: https://www.academia.edu/14301339/D%C4%B1%C5%9F_Politikada_%C3%96zall% C4%B1_Y%C4%B1llar_1983-1993_ adresinden alındı
- Gönlübol, M. (2014). Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1995. Ankara: Siyasal Kitabevi.
- Görçün, Ö. F. (2008). 1979 İran İslam Devrimi Sonrası Türkiye - İran İlişkileri. İstanbul: Beta Yayınevi.
- Halhalli, B. (2014). Humeyni Dönemi İran Dış Politikası (1979-1989). Birey ve Toplum, 75-96.
- Koca, M. (2020). XX. Yüzyılın Başında Şah Rıza Pehlevi’nin Reformları Ekseninde İran’ın Modernleşme Çabası. Asia Minor Studies dergisi, 355-371.
- Koç, İ. (2014). İran Dış Politikasında Takiye PKK Örneği. Academia: https://www.academia.edu/27744885/%C4%B0ran_d%C4%B1%C5%9F_politikas%C4 %B1nda_Takiye_PKK_%C3%B6rne%C4%9Fi_TEZ.pdf?email_work_card=title adresinden alındı
- Kuduoğlu, A. (2019). İran’da Musaddık Dönemi: 1951-1953. İran Çalışmaları Dergı̇si, 37-62.
- Oruç, H. (2016). Stratejik Ortaklıktan Radikal Söyleme Evrilen İlişkiler Örneği: 1979 Sonrası İsrail-İran İlişkileri. Bilgi, 3-34.
- Özcan, N. A. (2006). İran Sorununun Geleceği: Senaryolar, Bölgesel Etkiler ve Türkiye'ye Öneriler. 03 13, 2020 tarihinde https://www.tepav.org.tr/upload/files/1269869551r4959.Iran_Sorununun_Gelecegi_Sen aryolar__Bolgesel_Etkiler_ve_Turkiye_ye_Oneriler.pdf adresinden alındı
- Özkaya, A. (2020). Post-Coğrafya. Yayıncı, Ahmet Özkaya, ISBN: 978-625-400-983-9, İstanbul: 2020
- Palabıyık, M. (2010). Sadabad Paktı (8 Temmuz 1937): İttı̇fak Kuramları Açısından Bı̇r İncelemem. Ortadoğu Etütleri, 147-179.
- Sağlam, B. (2015). Terörizm Bağlamında Türkiye-İran İlişkileri. ResearchGate: https://www.researchgate.net/publication/279173345_TERORIZM_BAGLAMINDA_T R-IRAN_ILISKILERIupdated adresinden alındı
- Sarı, İ. (2015). 1979 Devrimi Sonrası İran’ın Rejim Paradigması ve Dış Politika Yönelimleri. Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 95-135.
- Sarıaslan, F. (2013). 2000'li Yıllarda Türkiye-İran Ekonomik İlişkileri. Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 64-91.
- Sinkaya, B. (2011). Geçmişten Günümüze Türkiye’nin Ortadoğu Politikası ve Batı Etkisi. Adam Akademi Dergisi, 79-100.
- Sönmezoğlu, F. (2017). XX. Yüzyılda Türk Dış Politikasının Analizi. İstanbul: Der yayınları.
- Taflıoğlu, M. (2013). II. Pehlevi Dönemi İran Dış Siyaseti Üzerine Bir Deneme. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 631-644.
- Taşkın, Y. (2009). İslam Devriminin 30. Yılında İran'ı Yeniden Düşünmek... Birikim Dergisi.
- Temizel, A. ( 2017). Birinci Dünya SavaĢında Ġran‟da KaĢkay Türkleri‟nin Mucadelesi. Oğuz-Türkmen AraĢtırmaları Dergisi, 81-96.
- Ülker, H. (2019). Türk Dış Politikasında Mezhepçilik ve Haşdi Şabi Örneği. International Journal of Humanities and Education, 293-309 .
- Yurdakurban, İ. (2007). Devrim Sonrası İran Dış Politikası (1979 – 2005). Yüksek Lisan Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
- (Url-1) https://www.timeturk.com/tr/2010/02/15/cetin-emec-in-esinden-yillar-sonra-gelen-
- tarihi-itiraf.html (Erişim tarihi: 2.03.2020)
- tarihi: 2.03.2020)
- (Url-3) https://www.irna.ir/news/83196842/ط ران-رواب گ
