İnsanın kendisini ve çevresini bilmesinde rol oynayan idrak, tanıma, anlama, kavrama, hatırlama, sembolleştirme, muhakeme ve soyutlama gibi faaliyetlerin bütünü zihniyet kavramını oluşturur. Zihniyet çözümlemesi iki bölüm halinde yapılmaktadır. Birinci bölümde ele alınan dönemin, çağın ya da herhangi bir zaman diliminin genel bir portresinin çizilmesi bulunmaktadır. Bu sayede dönemin ahlak ve zihniyetinin genel hatları çizilebilmektedir. İkinci bölümde ise köklere ve kaynaklara inerek bu zihniyetin belirme ve şekillenmesinde hangi faktörlerin etkili olduğu tespit edilmeye çalışılmaktadır. Zihniyet çözümlemelerinde üzerinde durulan bir konu da dindir. Dinin, zamanın yaşam tarzının oluşmasında ve insanların zihin dünyasının şekillenmesinde etkili olup olmadığı ya da etkinin boyutları araştırmanın temel hareket noktasıdır. Bu çalışmada Mehmet Akif’in Leylâ şiirinden yola çıkılarak bir zihniyet çözümlemesi yapılacaktır. Safahat’ın yedince bölümünde yer alan Leylâ şiiri toplumun içinde bulunduğu durumu göstermesi ve insanların hissiyatını anlatması bakımından önemli bir şiirdir. Çalışmada öncelikle şiir yapı bakımından metin merkezli olarak ele alınacak daha sonra ise şiirin bütünü üzerinde zihniyet çözümlemesi yapılacaktır.
Mentality is composed of mental operations such as cognition, comprehension, recognition, apperception, remembrance, symbolization, reasoning and abstraction. Mentality analysis is carried out in two sections: in the first section, a general portrait of the period, era or any specific period of time is presented; in the second section, by deep investigation of main resources, it is aimed to determine the factors that help to form and specify this mentality. Another important point to focus on in mentality analysis is religion. Whether the religion is effective in determining lifestyles of time and shaping people’s minds and/or if yes, how effectively it acts are the main starting points for the investigation. In the present paper, the mentality analysis of Mehmet Akif’s poem “Leylâ” will be presented. In the current investigation, first the poem will be examined in terms of its structure, and then a mentality analysis will be carried out on the whole poem.