Author :
Abstract
Çalışmanın alan kapsamını Akarçay kapalı havzası oluşturmaktadır. Konu kapsamını; 3 meteoroloji istasyonu (Afyonkarahisar “1970-1995”, Bolvadin “1970-1990”, Akşehir “1970-1995”) ile 3 akım gözlem istasyonu (Sivrikaya deresi “1970-1995”, Akarçay-Bolvadin “1970-1995”, Akarçay-Balca “1991-2005”) verileri kullanılarak ortalama akım ve buharlaşma parametrelerinin trend analizini yapmak meydana getirmektedir. Havza genelinde uzun yıllar boyunca ölçüm yapan meteoroloji ve akım gözlem istasyonlarının aylık ölçülmüş buharlaşma ve akım verileri ele alınarak bu verilerin yaz mevsimi ve yaz aylarının eğilimlerini analiz etmek araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Kapalı havzalarda iklim parametrelerindeki değişikliğin daha kolay fark edileceği düşüncesiyle böyle bir konu seçilmiştir. Ayrıca ulusal ve uluslararası literatüre iklim değişikliği çalışmaları üzerine bir katkı ve bir Türkiye örneğinin daha kazandırılması istenmiştir. Araştırmada yöntem olarak Mann-Kendall Testi, Spearman’ın Rho Testive Şen testi temel alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre havza genelinde yaz mevsiminde buharlaşmada anlamlı artış eğilimleri (Akşehir ve Bolvadin) görülürken Afyonkarahisar istasyonunda ise anlamlı olmayan artış eğilimi belirlenmiştir. Akım gözlem istasyonlarından Sivrikaya deresi ve Akarçay-Balca istasyonlarında akımda anlamlı/anlamsız artışlar gözlenirken havzanın aşağı kesiminde yer alan Akarçay-Bolvadin istasyonunda anlamlı azalma eğilimleri görülmektedir. Sonuç olarak havzada sulak alan olan Eber ve Akşehir Göllerinde su seviyesinin azalması yüzünden risk altındadır. Acil eylem planı hazırlanarak uygulanmalıdır.
Keywords
Abstract
Scope of the field of study is Akarçay Closed Basin. The scope of the subject; 3 Meteorological stations (Afyonkarahisar “1970-1995”, Bolvadin “1970-1990”, Akşehir “1970-1995”) with 3 current observation station (Sivrikaya Creek “1970-1995”, Akarçay-Bolvadin “1970-1995”, Akarçay-Balca “1991-2005”) using the average flow data, and conduct trend analysis of evaporation parameters constitute. Besides, the aim of the study is also to analyze the summer seasonal and summer months trends of these data by considering the monthly measured average evaporation data of meteorological and flow observation stations observed over many years across the basin. The topic has been selected because of the great significance of endorheic basins with the idea that changes in climate parameters are easier to notice in such areas. In addition, the study will also contribute to the national and international literature on climate change studies with another example from Turkey. The research method is based on the Mann-Kendall Test, Spearman's Rho Test and Sen Test. According to the results obtained, significant increase trends in evaporation (Akşehir and Bolvadin) were observed throughout the basin during the summer season, while non-significant increase trends were determined at Afyonkarahisar station. A significant/insignificant increases in the flow are observed at Sivrikaya stream and Akarçay-Balca stations, while a significant decrease trends are observed at Akarçay-Bolvadin station located in the lower part of the basin. Finally, Eber and Akşehir Lakes, which are wetlands in the basin, are at risk due to reduced water levels. An urgent action plan should be prepared and implemented.
Keywords
- Ackerman, S. A. ve Knox, J. A. (2015). Meteoroloji Atmosferimizi Anlamak, Çeviri Ed. Mikdat Kadıoğlu-Sedef Çakır, Nobel Yayınları, Ankara.
- Addisu, S., Selassie, Y.G., Fissha, G. ve Gedif, B. (2015). Time series trend analysis of temperature and rainfall in lake Tana Sub‑basin, Ethiopia, Environmental Systems Research, pp. 4:25, Springer.
- Albek, E. (1999). Identification of the Different Sources of Chlorides in Streams by Regression Analysis Using Chloride Discharge Relationships. Water Environment Research, 71(7), 1310-1319.
- Albek, E. ve Göncü, S. (2005). Türkiye Akarsularında Askıda Katı Madde Değişiminin Yıllar Boyu İncelenmesi. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 6(2), 183-190. Altın, T. B. ve Barak, B. (2012), Seyhan Havzasında 1970-2009 Yılları Arasında Yağış ve Hava Sıcaklığı Değerlerindeki Değişimler ve Eğilimler, Türk Coğrafya Dergisi, S. 58, s. 21-34, İstanbul.
- Arınç, K. (2014). Doğal Beşeri İktisadi ve Siyasal Yönleriyle Ege ve Marmara Bölgeleri. Erzurum: Biyosfer Araştırmaları Merkezi, pp.239
- Asfaw, A., Simane, B., Hassen, A. ve Bantider, A. (2017). Variability and time series trend analysis of rainfall and temperature in northcentral Ethiopia: A case study in Woleka sub-basin, Weather and Climate Extremes, pp.1-13, Elsevier.
- Atalay, İ. ve Mortan, K. (2017) Türkiye’nin Bölgesel Coğrafyası, İnkılap Yayınevi, İstanbul.
- Atalay, İ. (2020). Uygulamalı Klimatoloji, Meta Basım-Yayım, İzmir.
- Avşaroğlu, Y. (2019). Dicle Havzası Aylık Ortalama Akım Değerlerinin Trend Analizi, H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
- Ay, M. ve Kişi, Ö. (2017) ‘Kızılırmak Nehrinde Bazı İstasyonlardaki Akımların Trend Analizi’, İMO Teknik Dergi, 7779-7794, Yazı 573.
- Aydın, F. ve Topaloğlu, F. (2010). Türkiye Buharlaşma Verilerinin Gdiş Analizi. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22(2), 173-184. Bahadır, M. (2012). Afyonkarahisar’da (Türkiye) Yağış ve Sıcaklığın Box – Jenkins Tekniği İle Analizi, The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 5 Issue 8, p. 195-212.
- Bayazıt, M., Cığızoğlu, H. ve Önöz, B., (2002). “Türkiye Akarsularında Trend Analizi”, TMH, Türkiye Mühendislik Haberleri, (420-421-422), ss. 4-6.
- Burn, D.H. ve Elnur, M.A. (2002). Detection of hydrologic trend and variability. Journal of Hydrology, 255, 107-122.
- Cebe, E., (2007). “Türkiye Akarsularında mevsimsel Trend Analizi”, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
- Cengiz, T. M. ve Kahya, E. (2006). Türkiye Göl Su Seviyelerinin Eğilim ve Harmonik Analizi. İTÜ Dergisi/D Mühendislik, 5(3), 215-224.
- Cığızoğlu, H.K., Bayazıt, M. ve Önöz, B. (2005). Trends in the Maximum, Mean, and Low Flows of Turkish Rivers. Journal of Hydrometeorology, 6(3), 280-290.
- Coşkun, M. (2011). Fundamental pollutants in the European Union (EU) countries and their effects on Turkey. Elsevier, Procedia Social and Behavioral Sciences, 19, 467-473.
- Coşkun, M. (2019). İklim Değişmeleri ve Küresel Isınma, 12. Bölüm, Yer Bilimi Kitabı, Ed. Mete Alim-Serkan Doğanay, Pegem Akademi, Ankara.
- Coşkun, M. ve Aksoy, B. (2007). 19 Haziran 2004 Çubuk-Sünlü (Ankara) Hortum Olayı, Doğu Coğrafya Dergisi, 12(17), 203-222, Erzurum.
- Coşkun M. ve Akbaş V. (2017). Karadeniz Kıyısından İç Kesime: Kastamonu Çevresinin İklim Parametreleri, Sosyal Bilimler Dergisi, The Journal of Social Science, Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 46-86.
- Coşkun, S. (2020a). Tuz Gölü-Konya Kapalı Havzaları’nda Ortalama Sıcaklık, Yağış ve Akım Verilerinin Trend Analizi, Coğrafya Araştırmaları, Kitap Bölümü, 1. Bölüm, sf:1-13, Akademisyen Yayınevi (AYBAK), Ankara.
- Coşkun, S. (2020b). Trend Analysis of Mean Temperatures Data in Van Lake Closed Basin, Turkey, Current Studies in Social Sciences, Chapter of Book, 3. Chapter, pp:43-51,
- Coşkun, S. (2020c). Tuz Gölü-Konya Kapalı Havzalarının Yaz Mevsimi Ortalama Sıcaklık, Yağış, Buharlaşma ve Akım Verilerindeki Değişimlerin Karşılaştırmalı Trend Analizi, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (SOBİDER), Yıl: 7, Sayı: 46, Haziran 2020, s. 123-138.
- Coşkun, S. (2020d). Van Gölü Kapalı Havzasında Yağışların Trend Analizi, Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 8(2), 521-532.
- Coşkun, S. (2020e). “Göller Yöresi’nde Sıcaklık, Yağış ve Akım Değerlerinde Meydana Gelen Eğilimler (Akdeniz Bölgesi-Türkiye)” International Social Sciences Studies Journal, (eISSN:2587-1587) Vol:6, Issue: 66; pp:3142-3155
- Çiçek, İ. (2003). “The Statistical Analysis Of Precipitation In Ankara, Turkey”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Sayfa: 1-20, Elazığ. Dabanlı, İ. (2017). Türkiye'de İklim Değişikliğinin Yağış-Sıcaklığa Etkisi Ve Kuraklık Analizi: Akarçay Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı Hidrolik ve Su Kaynakları Mühendisliği Programı Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul. Emek, M.F., (2014). Doğu Anadolu Bölgesi Yıllık ve Aylık Toplam Yağışların Trend Analizi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum.
- Erlat, E. (2013). İklim Sistemi ve İklim Değişmeleri, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
- Goyal, R.K. (2004). Sensivity of Evapotranspiration to Global Warming: A Case Study of Arid Zone of Rajasthan (India). Agric Water Manag., 69:1-11.
- Gotic, M., ve Trajkovic, S. (2013). Analysis of changes in meteorological variables using Mann-Kendall and Sen's slope estimator statistical tests in Serbia. Global and Planetary Change, 100, 172-182.
- Gönençgil, B. ve İçel, G. (2010). Türkiye’nin Doğu Akdeniz Kıyılarında Yıllık Toplam Yağışlarda Görülen Değişimler (1975–2006), Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 55, Ss. 1–12, İstanbul.
- Güngördü, E. (2003). Türkiye’nin Coğrafyası, Asil Yayınları, Ankara.
- Gözalan, S. (2019) Yüzey, 850, 700 ve 500 hPa Basınç Seviyelerinde Sıcaklık İle Nem Parametrelerinin Karşılaştırmalı Trend Analizi: Türkiye Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
- Gümüş, V. (2006). Fırat Havzası Akımlarının Trend Analizi ile Değerlendirilmesi, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa. Hirsch, R. M. ve Slack, J. R. (1984). A Nonparametric Trend Test For Seasonal Data With Serial Dependence. Water Resources Research, Vol. 20, Nu. 6, pp. 727-732, June.
- Kahya, E. ve Kalaycı S. (2004). Trend Analysis of Streamflow in Turkey, Journal of Hydrology, 289,128-144. Karabulut, M. ve Cosun, F. (2009). Kahramanmaraş İlinde Yağışların Trend Analizi, Coğrafi Bilimler Dergisi, CBD 7(1), 65-83.
- Karaosmanoğlu, F. ve Günek, H. (2018). Göksu Havzası’nda Buharlaşma ve Yüzeysel Akışın Penman ve Thourthwaite Yöntemlerine Göre Değerlendirilmesi. International Journal of Scientific and Technological Research, 4(10),599-614.
- Legesse, D. ve Ayenew, T. (2006). Effect of improper water and land resource utilization on the central Main Ethiopian Rift lakes. Quaternary International.
- Mann, HB (1945). Trendlere karşı parametrik olmayan testler. Ekonometrik: Ekonometrik Toplum Dergisi, 245-259.
- Mengü, G. P. ve Akkuzu, E. (2008). Küresel Su Krizi ve Su Hasadı Teknikleri. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5(2), 75-85.
- Nourani, V., Mehr, A. D. ve Azad, N. (2018). Trend Analysis Of Hydroclimatological Variables İn Urmia Lake Basin Using Hybrid Wavelet Mann– Kendall And Şen Tests. Environmental Earth Sciences, 77(5): 207.
- Mann, H. B. (1945). Nonparametric Tests Against Trend. Econometrica: Journal of the Econometric Society, Vol. 13, No. 3 (Jul., 1945), pp. 245-259.
- Özfidaner, M. (2007). Türkiye Yağış Verilerinin Trend Analizi ve Nehir Akımları Üzerine Etkisi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, ss. 73 Adana.
- Partal, T. ve Kahya, E. (2006). Trend analysis in Turkish precipitation data Hydrol. Process. 20, pp. 2011–2026.
- Penny, D. ve Kealhofer, L. (2005). Microfossil evidence of land-use intensification in north Thailand. Journal of Archaeological Science, 32(1):69-82.
- Polat, P. ve Sunkar, M. (2017). Rize’nin İklim Özellikleri ve Rize Çevresinde Uzun Dönem Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizi, F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:27, Sayı:1, Sayfa:1-23, Elazığ.
- Rahman, M. A., Yunsheng, L. ve Sultana, N. (2017). Analysis And Prediction Of Rainfall Trends Over Bangladesh Using Mann–Kendall, Spearman’s Rho Tests And ARIMA Model. Meteorology and Atmospheric Physics, 129(4): ss.409-424.
- Saplıoğlu, K. ve Kilit, M. (2012). İklim Değişikliğinin Afyon İlindeki Yağış Ve Sıcaklıklara Etkisinin Araştırılması Ve Trendlerinin Belirlenmesi, e-Journal of New World Sciences Academy 2012, Volume: 7, Number: 4, Article Number: 1A0335.
- Soydan, N.G., Gümüş, V., Şimşek, O., Gerger, R. ve Ağun, B. (2016). Seyhan Havzası Aylık Ortalama Akım ve Yağış Verilerinin Trend Analizi, D.Ü. Mühendislik Fakültesi Dergisi, c.7, s.2, ss. 319-327, Diyarbakır.
- Sönmez, O., Çeribaşı, G. ve Doğan, E. (2016). Short And Long Term Streamflow Prediction By Different Neural Network Approaches And Trend Analysis Methods: Case Study Of Sakarya River, Turkey. Fresen. Environ. Bull, 25: ss.565-579.
- Şahin, C., Doğanay, H. ve Özcan, N. A. (2013). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Gündüz Eğitim Yayınları, Ankara.
- Şen, Z. 2012. Innovative trend analysis methodology. J. Hydrol. Engineering, 17(9), 1042- 1046.
- Şen, Z. (2013). Trend identification simulation and application. J. Hydrol. Engineering doi: 10,1061/(ASCE) HE 1943-5584.0000811.
- Şenocak, S. ve Emek, M. F., (2019). Trend Analizi Yöntemleri Kullanılarak Doğu Anadolu Bölgesi Aylık Yağış Miktarlarının Değerlendirilmesi, Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, Sayı: 17, Sayfa:807-822.
- Tağıl, Ş. ve Danacıoğlu, Ş. (2012). Zeytinli Çayı Havzasında Yağış-Akım İlişkisi ve Trendi, 3. Kaz Dağları Sempozyumu, 24-26 Mayıs 2012, s: 127-139, Balıkesir.
- Tezcan, L., Meriç, B.T., Doğdu, N., Akan, B., Atilla, A.Ö. ve Kurttaş, T. (2002). Akarçay Havzası hidrojeolojisi ve yeraltı suyu akım modeli, Final Raporu, Hacettepe Üniversitesi- Uluslararası Karst Su Kaynaklan Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÜKAM)-Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü, 339 s., Ankara.
- Türkeş, M., (2012) Türkiye’de Gözlenen ve Öngörülen Kuraklık ve Çölleşme, Uluslararası ‘Meteoroloji, Toz Taşınımı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele’ Çalıştayı, Ankara.
- Wang, Y., Jiang, T., Bothe, O., Fraedrich, K. (2007). Changes of Pan Evoporation and Reference Evapotranspiration in The Yangtze River Basin. Theoretical And Applied Climatology, 90, 13-23.
- Yenigün, K., Gümüş, V.ve Şimşek, O., (2013). Seyhan Havzası Gidişlerinin Analizi, VII. Ulusal Hidroloji Kongresi 26 -27 Eylül 2013, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
- Yıldırım, A. (2015). Trend Analizi Yöntemleri: Orta Fırat Havzası Uygulaması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Enerji Enstitüsü, Enerji Bilim ve Teknoloji Anabilim Dalı,
- Yılmaz, A. (2018) Batı Karadeniz Bölümünde Sıcaklık ve Yağış Verilerinin Trend Analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
- URL 1: https://www.dogadernegi.org/wp-content/uploads/2018/11/ort001-aksehir-ve-eber- golleri-onemli-doga-alanlari-kitabi.pdf/E.T.15.05.2020
