Author :
Abstract
Tarihi mirası, dini değerleri ve kozmopolit yapısıyla Ortadoğu’nun kadim ülkelerinden biri olan İran, tarih boyunca önemini koruyan ülkelerden biri olmuştur. Bu özellikleri açısından sadece uzak geçmişiyle değil yakın tarihiyle de dikkatleri üzerine çekmeyi başarmış, öyle ki yirminci yüzyılın başlarında önemli olaylara sahne olmuştur. Bu olaylardan ilki 1905-1911 yılları arasında toplumsal olaylar eşliğinde meydana gelen Meşrutiyet Devrimi’dir.Bunlarla birlikte İngiliz ve Rusların İran üzerindeki rekabetleri, Birinci Dünya Savaşı’nın olumsuz etkileri ve en önemlisi de Rıza Han’ın bu karmaşa ortamında iktidara gelişi meydana gelen diğer önemli hadiseler arasında olmuştur. Bu çalışmada öncelikli olarak üzerinde durulan konulardan ilki Meşrutiyet Devrimi’dir ki istibdat ve emperyalizme karşı oluşan bu hareketin aslında İngiltere ve Rusya’ya hizmet ettiği görülmüştür. Ele alınan konulardan bir diğeri de Birinci Dünya Savaşı’dır. İran bu savaşta tarafsız olmaya çalışmasına rağmen büyük devletlerin savaş alanı haline gelmekten kurtulamamıştır. Bunlarla birlikte yaşanan diğer bir gelişme ise devletin başkent dışında varlık gösteremediği 1920’li yıllarda Kazak Tugayı’nda hızlı bir şekilde yükselen Rıza Han’ın bu karmaşa ortamında iktidara gelmesi olmuştur. Bir darbe yaparak Kaçar Hanedanlığı’na son veren Rıza Han 1925 yılında İran şahı olarak Pehlevi Hanedanlığı’nı kurmuştur.
Keywords
Abstract
Iran with its historical heritage, religious values and cosmopolit structure is a archaic country of middle east. It saves it's importance throughout the history. In terms of these properties ıt's not only for ancient history but also with near future this country draw attention on itself. Such that this country witnessed significance incident at the beginnig of twenty century. The first incident is constitutional revolution happen between 1905-1911 years which in company with social events. In the meantime competitions of British and Russian on the Iran, adverse impact of the first world war and the most importantly in this chaos Rıza Khan come to power is another important incident. In this work initially accentualed is constitutional revolution. Although the aim of this movement was against autocracy and imperialism it serving for Russia and UK. The first world war is another topic which is present. Although Iran wants be objective in this war they couldn't run away to be field of war big countries in their lands. In the meantime another topic is the country wasn't take importance except capital city in 1920 years Rıza Khan in Kazakh brigade quickly come to power in this chaos. He put an end to Qajar dynasty with a coup. In 1925 he established Pahlavi dynasty as a Shah of Iran.
Keywords
- Abrahamian, Ervand. A History of Modern Iran. New York: Cambridge University Press, 2008.
- Abrahamian, Ervand. Iran Between Two Revolutions. New Jersey: Princeton Universty Press, 1982.
- Akdevelioğlu, Atay-Kürkçüoğlu, Ömer. “Orta Doğu’yla İlişkiler”. Türk Dış Politikası. ed. Baskın Oran. 1/801-807. İstanbul: İletişim Yayınları, 15. Basım, 2009.
- Amanat, Abbas. “Constitutional Revolution (Intellectual Background)”. Encyclopedia Iranıca, Erişim 22 Ağustos 2019. http://www.iranicaonline.org/articles/constitutionalrevolution-i.
- Amanat, Abbas. Iran Modern History. London: Yale Unıversty Press, 2017.
- Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Orta Doğu. 1. Cilt. Bursa: Alfa Akademi Basın Yayın, 7. Basım, 2017.
- Atabaki, Touraj. “The First Worl War, Great Power Rivalries and the Emergence of a Political Community in Iran”. Iran and The First World War (Battleground of The Great Powers), ed. Touraj Atabaki. 1-7. London and New York: I. B. Tauris, 2006.
- Attar, Aygün. “İran’ın Farslaşma Süreci ve Bu Süreçte Farsça’nın Rolü”. Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi 52 (2008), 1-40.
- Atuk, M. Volkan. “İran Şahı Rıza Pehlevi’nin Türkiye Ziyareti”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17/35 (2017), 219-247.
- Avery, Peter. “Nadır Shah and The Afsharid Legacy”. The Cambridge History of Iran (From Nadır Shah To The Islamic Republic), ed. Peter Avery vd.. 7/3-62. New York: Cambridge University Press, 2008.
- Bakhash, Shaul. “World War I”. Iran A Country Study. ed. Glenn E. Curtis vd.. 26-27. Washington: Kessinger Publishing, fifth edition, 2008.
- Bolat, Gökhan. “İngiltere Savunma Bakanlığı Kayıtlarına Göre I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti ve İran Arasındaki Ulaşım Yolları”. Internatıonal Journal of Social Science 6/3 (2013), 1067-1107.
- Cleveland, William L.-Bunton, Martin. A History Of The Modern Middle East, Boulder: Westview Press, Fourth Edition, 2009.
- Cossa, Ralph A. Iran: Soviet Interest, US Concerns. Washington: Institute for National Strategic Studies, 1990.
- Çakmak, Ebru. The Modernızatıon Polıcıes Of Ataturk And Reza Shah: A Comparatıve Content Analysıs. Ankara: Middle East Technical University, Institute of Social Sciences, Master Thesis, 2002.
- Dilek, Kaan. “İran’da Meşrutiyet Hareketi ve Dönemin Siyasi Gelişmeleri”. Akademik Orta Doğu 2/1 (2007), 49-68.
- Ekinci, Abdullah. “Ortadoğu’da Ortaya Çıkan Heterodoks Akımların Tarihsel Arka Planı” Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 141 (2002), 83-98.
- Elwell, L. P.-Sutton. Modern Iran. Volume 4. London: Routledge Publishing, 2011.
- Ensari, Ali M. Modern Iran Since 1797 (Reform and Revolution). London: Routledge Publishing, Third Edition, 2019.
- Eroğlu, Hamza. Türk İnkılap Tarihi. İstanbul: MEB, 1982.
- Garthwaite, Gene R. İran Tarihi. çev. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılâp Yayınevi, 2018.
- Hambly, Gavın R. G. “The Pahlavi Autocracy: Rıza Shah, 1921-194”. The Cambridge Hıstory Of Iran. ed. Peter Avery vd.. 7/213-243. New York: Cambrıdge Universty Press, 2008.
- Haşimzade, Aygün Attar. İran’ın Etnik Yapısı. Ankara: Divan Yayıncılık, 2006.
- History Today. “Send Malcolm The Life Of Major General Sir John Malcolm”. Erişim 20 Ağustos 2019. https://www.historytoday.com/archive/send-malcolm-life-major-generalsir-john-malcolm.
- Isfahani, Hamid Reza Taleghani. “Reza Shah’s Role in the Collapse of Iran’s Constitutional Movement”. International Journal of Scientific Study 5/4 (2017), 318-328.
- Karadeniz, Yılmaz. “İngiltere’nin İran’da Askeri Darbe İle Rıza Han Pehlevi’yi İktidara Getirmesi (1921)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/27 (2013), 292-306.
- Karadeniz, Yılmaz. İngilizlerin İslam Ülkelerini Parçalama Politikası ve İran. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
- Karadeniz, Yılmaz. Kaçarlar Dönemi’nde İran (1795-1925) İdari, Askeri, Sosyal Yapı ve Toplumsal Hareketler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
- Karakaya, Suveyda. “İran”. Modern Orta Doğu Siyasi Tarihi. ed. Hasan Öztürk. 181-205. İstanbul: Bilgesam Yayınları, 2016.
- Kaya, Mehmet. “Simko Ağa İsyanı’nın Türk-İran İlişkileri Üzerindeki Etkileri (1905-1930)”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7/14 (2017), 201-210.
- Keddie, Nikki R. Sayyid Jamâl ad-Din al Afghâni (A Political Biography), Los Angeles: University of California Press, 1972.
- Kurtuluş, Rıza. “Rıza Şah Pehlevi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35/67. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
- Lapidus, Ira M. A History of İslamic Societies. New York: Cambridge University Press, 2014.
- Lewis, Bernard. The Middle East (A Brief History of The Last 2000 Years). New York: Scribner, 1995.
- Mansoureh Ettehadiyyeh, “The İranian Provisional Government”. Iran and The First World War (Battleground of The Great Powers), ed. Touraj Atabaki. 9-27. London and New York: I. B. Tauris, 2006.
- Perry, John. “The Zend Dynasty”. The Cambridge History of Iran (From Nadır Shah To The Islamic Republic), ed. Peter Avery vd.. 7/63-103. New York: Cambridge University Press, 2008.
- Rouydad 24 New Agency. “Reza Şah Pehlevi: Müessese-i İran-ı Nüvin ve Bünyangüzar Vurud Nizamiyan-ı Be İktisadi”. Erişim 8 Temmuz 2019. https://www.rouydad24.ir/fa/news/164088/ ضا شاه-ر لویه سس-پ ران-مو ن-ای وی و-ن گذار یان ن یان-ورود-ب ظام ه-ن صاد-ب ت ر-اق صاوی .ت
- Saray, Mehmet. Türk-İran İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi, 1999.
- Sarıkaya, Yalçın. Geçmişten Günümüze İran: Tarih, Siyaset, Toplum ve Kültür. Ankara: TASAV, 2012.
- Seidel, Roman. “Early Translations of Modern European Philosophy. On the Significance of an Under-Researched Phonomenon for He Study of Modern Iranian Intellectual History”. Iran’s Constitutional Revolution of 1906 (Narratives of The Enlightenment. ed. Ali M. Ansari, 200-223. London: Gingko Library, 2016.
- Sluglett, Peter. “Colonialism, the Ottomans, the Qajars, and the Struggle for İndependence The Arab World, Turkey, and Iran”. A Companion To The History of The Middle East. ed. Youssef M. Choueiri, 248-264. Malden: Blackwell Publishing, 2005.
- Stephanıe Cronın, “Iranian Nationalism and the Government Gandarmarie”. Iran and The First World War (Battleground of The Great Powers), ed. Touraj Atabaki. 43-67. London and New York: I. B. Tauris, 2006.
- Sümer, Faruk. “Kaçarlar”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24/51-53. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
- The Famous People. “Reza Shah Biography”. Erişim 28 Ağustos 2019. https://www.thefamouspeople.com/profiles/rez-shh-6133.php.
- Zirinsky, Michael. “Imperial Power and Dictatorship: Britain and The Rise of Reza Shah, 1921- 1926”. International Journal of Middle East Studies 24/4 (1992), 639-663.
- Zirinsky, Michael. “Rıza Shah’s Abrogation Of Capıtulatıons, 1927-1928”. The Making Of Modern Iran (State and Society Under Riza Shah, 1921-1941). ed. Stephanie Cronin. 81-99. London: Routledge Publishing, 2007.
