Author :
Abstract
İlk defa Türklerin Irak topraklarına (Basra ve çevresi) gelmeleri Emevi Halifesi Muaviye zamanında olmuştur. Türklerin, Musul ve Kerkük bölgelerine yerleşmeleri ise Abbasi halifelerinden Memun ve Mutasım dönemlerindedir. Büyük Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey’in Bağdat’a girmesi (1055) ile bu bölgelere yerleşmeler daha da hız kazanmıştır. Bu tarihlerden 1517 tarihine kadar beş asra yakın Musul, Kerkük ve bunlara yakın bölgeler Türk devletleri veya Türk beylikleri tarafından idare edilmiştir. Yavuz Sultan Selim’in 1517 tarihinde yaptığı Mısır seferi ile Musul ve Kerkük şehirlerinin idaresi Osmanlı Devleti eline geçmiştir. Irak’ın orta kesimlerinde yer alan bu şehirler, siyasi, askeri, idari ve ticari önemli yerleşim yerleridir. Bu bakımdan bu bölge dahil bütün Irak topraklarına Osmanlı Devleti ve Safeviler hakim olmak istediklerinden, devamlı mücadele alanı olmuştur. Osmanlı hükümdarlarından, Kanuni Sultan Süleyman’ın Irakeyn Seferi ve Dördüncü Murat’ın Bağdat seferleri tarihimizin önemli olaylarındandır. 1746 tarihinde İran ile yapılan anlaşma ile iki taraf arasındaki siyasi çekişmeler son buldu.1746-1918 tarihleri arası Kerkük, Musul şehirleri el değiştirmeden Osmanlı idaresi altında kalmıştır. Kanuni Sultan Süleyman idari olarak Irak topraklarını eyalet yaptı. Sonraki dönemlerinde Kerkük çoğunlukla sancak idari birimi olarak kalmıştır.
Keywords
Abstract
The first time the Turks came to Iraq (Basra and its surroundings) was during the time of the Umayyad Caliph Muawiya. The settlement of the Turks in Mosul and Kirkuk regions was during the periods of Mamun and Mutasim, who were the Abbasid caliphs.with the entry of the Great Seljuk ruler Tugrul Bey to Baghdad (1055), the settlements in these regions gained momentum. From these dates until 1517, Mosul, Kirkuk and the regions close to them for nearly five centuries were ruled by Turkish states or Turkish principalities.With the Egyptian expedition of Yavuz Sultan Selim in 1517, the administration of the cities of Mosul and Kirkuk passed into the hands of the Ottoman Empire. These cities, located in the middle parts of Iraq, are important political, military, administrative and commercial settlements. Among the Ottoman rulers, the Irakeyn Expedition of Suleiman the Magnificent and the Baghdad campaigns of Murat the Fourth are important events in our history. With the agreement made with Iran in 1746, the political conflicts between the two sides came to an end. Between 1746 and 1918, the cities of Kirkuk and Mosul remained under Ottoman rule without changing hands. Suleiman the Magnificent had administratively made Iraqi lands a province. In the following periods, Kirkuk mostly remained as a sanjak administrative unit.
Keywords
- Akkoyunlu, Nubar Sabir, Akkoyunlu, Mehmet (2013). Kerkük Türkleri’nin Tarihi, Prof. Dr. Önder Göçgün’e Armağan, Edit. Mithat Aydın, Denizli: 67-58 .
- Ali Şakir Ali (1976). Târîhu’l-Irak fî Ahdi’l-Osmânî ( 1618-1750 ), Risâletü Macistır, Külliyyetü’l-Âdâbi, Bağdat: Câmiatü Bağdat.
- Alparslan, Abbas (2021). Kerkük Vakıfları (M. 1500-1600), Takvim-i Vekâyi, c.9, Sayı,.2, 99- 100.
- Bakır, Abdülhalik, Kayalan Ferruh (2017). Musul Sorunu Çerçevesinde İngilizlerin Kerkük’teki Türkmenlere Yönelik Faaliyetleri, Cappadocıa Journal Of Hıstory And Socıal Scıences Vol.8/3.
- Emecen, Feridun (1999). Irakeyn Seferi, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi c.19 ,İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını,116
- Gündüz, Ahmet (2022). Kerkük, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.25, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını, 291.
- Gündüz, Tufan (2016). Kızılbaşlar, Osmanlılar, Safeviler, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 87.
- Halil Ali Murat (2018). el-Irak fi Ahdi’l-Osmâniyyi es-Sânî, Dirâsetün fi İdârat’l-Osmâniyyi ve’l- Hayati’l-Osmâniyyi, (1638-1750), Lübnan , Dâru’r-Râfideyn, 38-39.
- İlgürel, Mücteba (1993). “I. Mahmud” Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c .11, İstanbul: Çağ Yayınları, 137.
- Karal, Enver Ziya (1995). Osmanlı Tarihi, c.VI.-VIII.-IX. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi,
- Kasapoğlu, Saad (2009). Kanûnî Kerkük’te, Tarih Okulu, Kış, Sayı, II/78.
- Kılıç, Remzi (2010). Kerkük ve Musul’un Tarihi Coğrafyası, Türklük Bilimi Araştırmaları, (Tubar), Yıl, 28 /.247
- Kılıç, Remzi (2006), Kanuni Devri Osmanlı İran Münasebetleri (1520-1566), İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- Komisyon, (1993). Musul-Kerkük İle İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını.
- Kramers, J. H. (1977). “Kerkük”,Milli Eğitim İslam Ansiklopedisi, c. 6, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 590
- Küpeli, Ömer (2014). Osmanlı Safevi Münasebetleri, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
- Kütükoğlu, Bekir (2020). “Murat III”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 31, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayını, 173-174
- Mahir en-Nakip (2008). Kerkük ve Hüviyyetühâ el-Kavmiyyetü ve’s-Sekâfiyytü, İstanbul: Müessesetü Vakfı Kebîr.
- Maruf, Sinan (1996). Osmanlı Döneminde Kerkük Şehrinin Sosyal ve İktisadi Yapısı (1847- 1908), Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 103/17,19.
- Recâü Hüseyin Hüsnü el-Hattab (2001). Vâkıu’l-Mesâriu’l-Osmânî-el-Fârisî Ale’l-Irak-ı fi Ahdi’s-Safeviyyi, Mecelletü Külliyyeti’l-Âdâbi, Aded,25, 2001, 213-225.
- Saatçi, Suphi (2008). Medinetü Kerkük ve Hüviyyetüha İmrâniyyeti, Müessesetü Vakfı- Kerkük, İstanbul, 2008, 18-19
- Sevgen, Nazmi (1970). Irak Türkleri II. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Dün-Bugün- Yarın, (Aralık 1970 , 39/13
- Sorgun, Taylan (1972). “Halil Paşa, İttihat ve Terakki’den Cumhuriyete Bitmeyen Savaş, 7 Gün Yayınları, İstanbul, 1972.
- Uçarol, Rifat (1993). “Küçük Kaynarca Andlaşması’ndan 1839’a Kadar Osmanlı İmparatorluğu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi,c. 11, İstanbul: Çağ Yayınları, 1993, 192.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1995). Osmanlı Tarihi, Cilt IV/I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Yavuz, Nuri ( 2006). Kuvâ-yı Islâhiye’nin Musul ve Kerkük’teki Faaliyetleri, İkinci Orta Doğu Semineri; Dünden Bugüne Irak, Bildiriler, c. II, Elazığ, 558.
