Author :
Abstract
Mizah, insan düşüncesini ve davranışlarını etkileme açısından son derece etkili olan anlatım/söylem tarzlarından biridir. Ancak Danimarkalı filozof S. Kierkegaard mizah/ironinin bir anlatım tarzı ya da edebi bir yöntem olmasının da ötesinde insan varoluşuyla ilintili olduğunu düşünür. O, üç varoluş alanına-üç varoluşsal yaşam evresine; estetik, etik ve dini- ilişkin değerlendirmesinde mizahı ve ironiyi tartışır. Mizah, etik ve dini alanlar arasındaki sınırı belirlerken, ironi, estetik ve etik alanlar arasındaki sınırı belirler. Kierkegaard için ironi ve mizah bireyin dünya içindeki tüm varlığı ile ilgili durumlar, varoluşsal hallerdir. Kierkegaard, mizah ve insan varoluşu arasında asli bir ilişki olduğunu ileri sürer. O, ”komik” olarak adlandırdığı mizahın özünü, umulan ile deneyimlenen arasındaki uyumsuzlukta konumlandırır. Varoluşun kendisi bir çabadır ve gülünç olduğu kadar acıklıdır, çaba sonsuz olduğu ya da sonsuz olana yönelik olduğu için acıklı; çaba kendi kendisiyle çeliştiği için komiktir. Kierkegaard için ironi ve özellikle mizah temelde dini bir boyuta sahiptir. Mizah varoluşsal farkındalığın inançtan önceki son aşamasıdır. Kierkegaard sübjektif gelişimin kişinin komik olanı algılama kapasitesiyle yakından bağlantılı olduğuna inanır.
Keywords
Abstract
Humor is one of the expression/discourse styles that is extremely effective in influencing human thought and behavior. However, Danish philosopher S. Kierkegaard thinks that humor/ irony is related to human existence beyond being a discourse style or a literary method. In his discussion of the “three spheres of existence” -the three existential stages of life; the aesthetic, the ethical,and the religious- he discusses humor and irony. Irony marks the boundary between the aesthetic and the ethical spheres, while humor marks the boundary between the ethical and religious spheres. Irony and humor are, for Kierkegaard, existential attitudes; attitudes to an individuals entire being-in-the world. Kierkegaard argues that there is an essential connection between humor and human existence. He locates the essence of humor, which he calls “the comical”, in a disparity between what is expected and what is experienced. Existence itself is a striving, and is just as pathetic as comical; pathetic, because the striving is infinite, or directed toward the infinite; comical, because the striving is a self- contradiction. For Kierkegaard irony and especially humor has a fundamentally religious dimension. Humor is the last stage of existential awareness before faith. Kierkegaard believes that subjective development is closely tied to one's capacity to perceive the comic.
Keywords
- Anday, M.C. (1984) Gelişen Komedya. İstanbul: Adam Yayınları.
- Aristoteles, (2014) Nikomakhos’a Etik, (çev. S.Babür),Ankara: BilgeSu Yayınları
- Aristoteles, (2015) Poetika, (çev.: S. Rıfat), İstanbul:Can Yayınları
- Arık, B. (2002) Kemal Sunal, Levent Kırca ve Cem Yılmaz’ın Mizahına Teorik Bir Bakış. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (14), 111-129.
- Bakhtin, M. (2001) Karnavaldan Romana , (çev.C. Soydemir) , İstanbul : Ayrıntı Yayınları.
- Barrett, W. (2003) İrrasyonel İnsan, (çev.S. Özer), Ankara: Hece Yayınları.
- Baudelaire, C. (1997) Gülmenin Özü, (çev. İ. Yalçın), İstanbul : İris Yayınları.
- Cauly ,O. (2006) Kierkegaard, (çev. I. Ergüden), Ankara : Dost Yayınevi.
- Cevizci, A. (2008) Etiğe Giriş, İstanbul: Paradigma Yayınları.
- Cevizci,A.,(2009) Felsefe Tarihi, Thales'den Baudrillard'a, İstanbul: Say Yayınları.
- Develioğlu, F. (1986) Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi
- Eagleton, T.(2020) Mizah, (Çev. M. Pekdemir),İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
- Evans,C. S. (1987) Kierkegaard’s View of Humor:Must Christians Always be Solemn?, Faith and Philosophy 4(2):176-186.
- Freud, S. (2016) Espriler ve Bilinçdışı ile İlişkileri, (çev. E. Kapkın), İstanbul: Payel Yayınları,
- Fry, William F. ( 1987) “Humor And Paradox”, American Behavioral Scientist, 30,3:42-71
- Hobbes, T.(https://www.academia.edu/33556974/Thomas_Hobbes_Leviathan_2007_pdf)
- Horkheimer M.&Adorno. W.T. (2010) Aydınlanmanın Diyalektiği, (çev.: Nihat Ülner &E. Ö. Karadoğan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Isıyel, T. (2012) “Kahkaha Kimden Yana”, Psikeart, 22: 123.
- Kierkegaard,S.,(1990) Korku ve Titreme, (çev. N. E. Düzen), İstanbul: Ara Yayıncılık.
- Kierkegaard,S.,(1997) Ölümcül Hastalık Umutsuzluk, (çev. M. M. Yakupoğlu), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Kierkegaard, S.,(2000 ) Kahkaha Benden Yana, (çev. N. Çatlı), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Kierkegaard, S. (2005) Günlüklerinden ve Makalelerden Seçmeler, (çev. İ. Kapaklıkaya) İstanbul: Anka Yayınları
- Kierkegaard, S. (2009) Concluding Unscientific Postscript,(tr.A.Hannay) New York: Cambridge University.
- Kierkegaard, S. (2016) Tanrı’ya İhtiyaç Duymak (Çev. Z.Yeter), İstanbul: Fabula Kitap
- Kierkegaard, S. (2020a) İroni Kavramı, Sokrates’e Yoğun Göndermelerle, (çev. S. Okur) Ankara : İmge Kitabevi.
- Kierkegaard, S.(2020b) Ya / Ya Da, (çev.N. Beier), İstanbul: Alfa Felsefe.
- Koestler, Arthur, (1997) Mizah Yaratma Eylemi, (çev. S. Kabakçıoğlu &Ö. Kabakçıoğlu), İstanbul: İris Yayınları.
- Lippitt, J.(1996). https://www.academia.edu/1302862/Existential_Laughter
- Magill, F.N. (1971) Egzistansiyalist Felsefenin Beş Klasiği (çev.V. Mutal), İstanbul: Hareket
- Moland, L.L.(2018).Introduction: Taking laughter seriously in nineteenth century philosophy.,ın, L.L.Moland (ed), All too humon, laughter, humor and comedy in nineteenth century philosophy. (pp.1-12). USA: Springer International.
- Morreal, J.(1997), Gülmeyi Ciddiye Almak, (çev: K. Aysevener, Ş. Soner), İstanbul: İris
- Öğüt Eker, G. (2014) İnsan Kültür Mizah: Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Olarak Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
- Öngören, F. (1998), Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları .
- Özünlü, Ü. (1999) Gülmecenin Dilleri, Ankara: Doruk Yayınları.
- Perkins ,R .L. (1976), “The Categories of Humor and Philosophy”, Midwest Studies in Philosophy,1(1):105-108.
- Poole, R. ( 1989), Kahkaha Benden Yana Önsöz, (çev.N. Çatlı) içinde Kierkegaard, S.(2000), Kahkaha Benden Yana, İstanbul : Ayrıntı Yayınları.
- Poole, R. (1998) The unknown Kierkegaard: Twentieth century receptions, in, A. Hannay & G. D. Marino (eds.) The Cambridge Companion to Kierkegaard, Cambridge: Cambridge University Press,48-75.
- Platon, (1992). Devlet, (çev. S. Eyüboğlu ve M. A Cimcoz), İstanbul: Remzi Kitabevi .
- Platon,(2019) Philebos, (çev. F. Akderin), İstanbul: Say Yayınları.
- Reneaux, R.,(1994) Egzistansiyalizm Üzerine Dersler (çev.M. Korlaelçi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası.
- Sanders, B. (2001) Kahkahanın Zaferi-Yıkıcı Tarih Olarak Gülme. (çev. K. Atalay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Scruton,R. (2015) Modern Felsefenin Kısa Tarihi, (çev.U. Özmakas, Ü. H. Yolsal), Ankara: Dipnot
- Solomon, R. C. (1970) From Rationalism to Existentialism, NewYork: Harper&Row.
- Şener, S. (1991) Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Ankara: A. Ü. Yayınları .
- Şentürk, R. (2016), Gülme Teorileri, İstanbul: Küre Yayınları.
- Tanrıbuyurdu, E. (2007) “Temel Fıkralarında Toplumsal Eleştiri”, Millî Folklor, 19(75):104-
- Taşdelen, V. (2017), Benlik ve Varoluş, Kierkegaard Felsefesi Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Hece
- Trombley, S. (2013) Modern Dünyaya Yön Veren 50 Düşünür, (çev.G.Gülbey), İstanbul: Kolektif
- Usta, Ç. (2009) Mizah Dilinin Gizemi, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Yağcı, Ö. (2016). “Mizaha Tutunmak”, Medya ve Mizah. (ed. H.Kuruoğlu-M. Boz. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık,17-29.
- Yıldırım, B. (2015) “Mizahta Yerel Unsurların Kullanımı ve Toplumsal Eleştiri Söyleminin Geliştirilmesi: Erzurum’da Yayımlanan Fırfırik Dergisi Örneği”,Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 19(2),121-160.
