Author :
Abstract
Türkiye’de birden fazla tarihi mekân, tabiat varlıkları ve meslek UNESCO tarafından kültürel miras bağlamında koruma altına alınmıştır. Diyarbakır Surları ve Hevsel Bahçeleri bu anlamda önemlidir. Şehrin tarihi mekânlarından olan ve Suriçi olarak tabir edilen şehrin eski yerleşim yerindeki dar sokaklarda taşımacılıkta kullanılan Çekçek arabaları yok olmayla karşı karşıyadır. Çekçek ve çekçekçiler kavramları Diyarbakır’ın tarihi dokusuyla beraber ele alınmalıdır. Çalışma kapsamında yapılan görüşmelerde, çekçek yapımının ustalık gerektirmesi, şehrin dar sokaklarına girebilecek hacmi küçük motorlu araçların çoğalması, Suriçi sakinlerinin başka semtlere taşınması ve çekçekçilerin sağlık sorunları gibi gerekçelerle bu mesleğe olan ilginin azaldığı belirlenmiştir. Çekçeklerle yük taşıyarak geçimini sağlayan insan sayısının azalması Diyarbakır’da çekçek arabalarının üretiminin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kaldığı ve bir ustanın hala çekçek arabaları yapımını gerçekleştirdiği saptanmıştır. Diyarbakır’ın yük taşımacılığı tarihinde önemli bir yere sahip olan çekçekler, uzun vadede sembolik de olsa sürdürülebilir olması için koruma altına alınması gerektiği sonucuna varılmıştır. Bu kapsamda çekçek arabaları ile ilgili farkındalık oluşturulması, yaşayan eski çekçekçilerin bilgi ve deneyimlerinin kayıt altına alınıp gelecek nesillere aktarılması için belgesel, kitap gibi yazılı ve görsel materyaller oluşturulmalı, konu ile ilgili projeler desteklenmelidir. Bu çalışmanın Suriçi’nin tarihsel dokusunun literatürüne katkı sağlaması ve gelecekte yapılacak çalışmalara ışık tutması beklenmektedir. Birçok ailenin geçimini sağlayan ve bir dönemin vazgeçilmez nakliye aracı olan “çekçek” arabalarını; ortak geçmişi ifade eden bu mirası bilmek, geleneksel bilgiyi yaşamak ve yaşatmak şehrin dokusu için kıymetlidir. Kültür hazineleri kabul edilen ustaları desteklemek ve UNESCO tarafından somut olmayan kültürel kapsamda koruma altına aldırmak amaçlanmaktadır. Çalışmada doküman incelemesi ve kaynak kişilerle görüşme gibi nitel araştırma tekniklerinden yararlanılmıştır.
Keywords
Abstract
Numerous historical sites, natural assets, and professions in Turkey are protected by UNESCO as cultural heritage sites. The Diyarbakır Walls and Hevsel Gardens are significant in this regard. Rickshaws, which are among the city's historical sites and used for transportation in the narrow streets of the city's old center, known as Suriçi, are facing extinction. The concepts of rickshaws and rickshaw drivers should be considered in conjunction with Diyarbakır's historical fabric. Interviews conducted as part of the study revealed that interest in this profession has decreased due to factors such as the demanding expertise required for rickshaw construction, the proliferation of small motor vehicles capable of navigating the city's narrow streets, the relocation of Suriçi residents to other neighborhoods, and the health problems of rickshaw drivers. The decline in the number of people earning their living by rickshaw transport has led to the discovery that rickshaw production in Diyarbakır is in danger of extinction, with one craftsman still building rickshaws. It has been concluded that rickshaws, which hold a significant place in Diyarbakır's freight transport history, require protection for their long-term sustainability, even if only symbolically. To this end, written and visual materials such as documentaries and books should be created to raise awareness about rickshaws, document the knowledge and experiences of former rickshaw drivers, and pass them on to future generations. Related projects should be supported. This study is expected to contribute to the literature on the historical fabric of Suriçi and shed light on future studies. Knowing about "rickshaws," which provided the livelihood of many families and were once an indispensable means of transportation, and experiencing and preserving this heritage, which represents a shared past, is invaluable to the city's fabric. The aim is to support craftspeople considered cultural treasures and to have them protected by UNESCO within the scope of intangible cultural heritage. The study utilized qualitative research techniques such as document review and interviews with informants.
