Author :
Abstract
Bu çalışma, Türk dokuma kültürünün önemli bir parçası olan Anadolu halılarında yer alan kuş motiflerinin anlamını, kullanım biçimlerini ve yöresel farklılıklarını incelemeyi amaçlamaktadır. Kuş figürünün Orta Asya inanç sistemlerinden itibaren Türk kültüründe güçlü bir sembol alanına sahip olması; ruhun göğe yükselişi, koruyuculuk, güç, ölümsüzlük ve yeniden doğuş gibi anlamlar taşıması, bu motifin halı dokumalarında özel bir yere sahip olmasına neden olmuştur. Bu bağlamda araştırmada, Anadolu’nun farklı yörelerine ait seçilmiş halı örnekleri üzerinden kuş motifinin biçimsel, kompozisyonel ve sembolik kullanım özellikleri değerlendirilmiştir. Çalışmanın kuramsal temeli, Türk dokuma sanatı üzerine yapılmış literatürün incelenmesine dayanmaktadır. Dokuma sanatının kültürel ifade biçimi olarak gelişimi, motiflerin sembolik anlamları ve kuş figürünün tarihsel süreç içerisindeki yeri üzerine mevcut çalışmalar taranmış; böylece analiz için sağlam bir kavramsal çerçeve oluşturulmuştur. Araştırma, nitel bir desenle yürütülmüş olup, yöntem kısmında görsel doküman analizi temel alınmıştır. Çalışmada Kırşehir, Antalya/Döşemealtı, Konya, Niğde, Nevşehir/Avanos, Bergama ve Tokat gibi farklı yörelerden seçilmiş toplam on dört halının motif yapıları detaylı biçimde çözümlenmiştir. İncelemeler sonucunda her yörenin kendine özgü bir kuş motifi yorumuna sahip olduğu; keklik, kartal, stilize kuş, çift kuş gibi farklı türlerin kompozisyonlarda yer aldığı tespit edilmiştir. Bazı yörelerde kuş motifinin ağaç veya madalyon çevresine simetrik yerleştirildiği; bazı örneklerde ise mihraplı düzenin bir parçası olarak koruyucu ve anlam yükleyici bir rol üstlendiği görülmüştür. Bulgular, kuş motifinin Anadolu halılarında yalnızca estetik bir unsur olarak değil, kültürel kimliği, inanç sistemini ve dokuyan kişinin duygu dünyasını yansıtan sembolik bir ifade aracı olduğunu göstermektedir. Çalışmanın sonunda, Anadolu’nun farklı yörelerinde kuş motifinin hem desen düzeni hem de anlam bakımından belirgin çeşitlilikler gösterdiği; buna rağmen ortak kültürel geçmişin etkisiyle simgesel anlamların büyük ölçüde benzerlik taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar, Türk halı dokuma geleneğinde kuş motifinin hem tarihsel hem kültürel açıdan süreklilik gösteren önemli bir sembol olduğunu ortaya koymaktadır.
Keywords
Abstract
This study aims to examine the meaning, usage, and regional variations of bird motifs found in Anatolian carpets, a significant part of Turkish weaving culture. The bird figure has held a strong symbolic place in Turkish culture since Central Asian belief systems, conveying meanings such as the soul's ascension to the heavens, protection, power, immortality, and rebirth, which has led to this motif's special place in carpet weaving. In this context, the study evaluated the formal, compositional, and symbolic uses of the bird motif through selected carpet examples from various regions of Anatolia. The theoretical basis of the study is a review of the literature on Turkish weaving art. Existing studies on the development of weaving as a form of cultural expression, the symbolic meanings of motifs, and the place of the bird figure in history were reviewed, thus establishing a solid conceptual framework for the analysis. The research was conducted using a qualitative design, and the methodology was based on visual document analysis. The study analyzed the motif structures of fourteen carpets selected from various regions, including Kırşehir, Antalya/Döşemealtı, Konya, Niğde, Nevşehir/Avanos, Bergama, and Tokat, in detail. The analysis revealed that each region has its own unique interpretation of the bird motif, with compositions featuring various species such as partridges, eagles, stylized birds, and pairs of birds. In some regions, the bird motif is symmetrically placed around a tree or medallion; in others, it assumes a protective and meaningful role as part of the mihrab setting. The findings demonstrate that the bird motif in Anatolian carpets serves not only as an aesthetic element but also as a symbolic means of expression, reflecting cultural identity, belief system, and the emotional world of the weaver. The study concluded that bird motifs exhibit significant variations in both pattern arrangement and meaning across Anatolian regions; however, due to a shared cultural background, their symbolic meanings are largely similar. These results reveal that the bird motif is an important symbol in the Turkish carpet weaving tradition, demonstrating both historical and cultural continuity.
